Wspólnicy posiadający wobec spółki wierzytelności z różnych tytułów prawnych często zastanawiają się, jakie kroki prawne mogą podjąć, żeby swoją wierzytelność od spółki odzyskać. Problem ten nabiera znaczenia szczególnie w tych spółkach, które na spłatę należności wobec wspólnika nie mają środków.

W takiej sytuacji wspólnicy często rozważają dokonanie swoistego „przekształcenia” przysługującej im wierzytelności na kapitał zakładowy spółki. Dzięki takiej konstrukcji, nazywanej konwersją wierzytelności na kapitał zakładowy, wspólnik w zamian za swoją wierzytelność otrzymuje od spółki udziały w jej kapitale zakładowym. Osiąga dzięki temu potencjalną korzyść w postaci zwiększenia swoich praw udziałowych w spółce, w tym między innymi w zakresie przysługującego mu zysku.

Istota wkładów

Wkłady wniesione do spółki na pokrycie jej kapitału zakładowego (także podwyższonego kapitału zakładowego) stanowią podstawowy środek, pozwalający wspólnikom dążyć do osiągnięcia wspólnego celu w ramach zawiązanej przez nich spółki. Ze względu na szczególną rolę wkładów wspólników, ich wniesienie do spółki stanowi obowiązek wspólnika każdej spółki handlowej, w tym spółki z o.o., z którego żaden wspólnik nie może zostać zwolniony. Konsekwencją powyższego jest nałożenie przez ustawodawcę na wspólników obowiązku oznaczenia w umowie spółki z o.o. wysokości kapitału zakładowego spółki, a także liczby i wartości nominalnej udziałów objętych przez poszczególnych wspólników.

Co może być przedmiotem wkładu?

Zasadniczo wkładem do spółki z o.o. może być wszystko poza prawem niezbywalnym lub świadczeniem pracy bądź usług. W ramach tak pojmowanych wkładów wyróżniamy natomiast wkłady pieniężne i niepieniężne (aporty). Wkład pieniężny to po prostu określona suma pieniężna, którą wspólnik przenosi na spółkę. W zakresie aportu sytuacja jest natomiast bardziej skomplikowana. Nie ma bowiem legalnej definicji pojęcia wkładu niepieniężnego, stąd ustalając, co może być przedmiotem takiego wkładu, należy odwołać się do wypracowanych w doktrynie i orzecznictwie poglądów. Zgodnie z nimi zdolność aportową posiadają m.in.:

  • prawa rzeczowe (np. własność czy użytkowanie wieczyste),
  • prawa majątkowe na dobrach niematerialnych (np. znak towarowy) oraz
  • prawa obligacyjne (np. istniejące i wymagalne wierzytelności przysługujące wspólnikowi wobec spółki),
  • udziały bądź akcje w innej spółce,
  • przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana cześć.

Jeżeli wspólnik zdecyduje się na wniesienie do spółki wkładu niepieniężnego umowa spółki powinna szczegółowo określać przedmiot tego wkładu oraz osobę wspólnika wnoszącego aport, jak również liczbę i wartość nominalną objętych w zamian udziałów.

Wkład pieniężny czy aport

Jak można zaobserwować w praktyce obrotu, konwersja wierzytelności na kapitał dotyczy zazwyczaj wierzytelności przysługujących wspólnikom od spółki, przykładowo z tytułu pożyczek udzielonych spółce przez wspólnika. Konwersja wierzytelności na kapitał zakładowy może mieć zatem miejsce przy podwyższeniu kapitału zakładowego spółki, a nie na etapie jej tworzenia. Trudno bowiem, aby już na etapie zawierania umowy spółki istniała jakakolwiek wierzytelność spółki wobec jej wspólników.

Zasadniczo, wspólnik, decydując się na wniesienie do spółki wkładu w postaci istniejącej i wymagalnej wierzytelności wobec spółki, może wybrać jedną z dwóch dróg prowadzących do osiągnięcia pożądanego przez niego celu.

Umowne potrącenie wzajemnych wierzytelności spółki i wspólnika

Po pierwsze, wspólnik może zdecydować się na umowne potrącenie wzajemnych wierzytelności spółki i wspólnika. Powyższe odbywa się w ten sposób, że wspólnik obejmuje udziały w podwyższonym kapitale zakładowym spółki z o.o. i zobowiązuje się je pokryć wkładem pieniężnym, co znajduje swoje odzwierciedlenie w treści uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego. W wyniku takiego działania powstaje po stronie spółki wierzytelność wobec wspólnika. Następnie w ramach umowy pomiędzy wspólnikiem a spółką dochodzi do potrącenia wzajemnych wierzytelności – tej przysługującej spółce z tytułu objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym z tą przysługującą wspólnikowi wobec spółki (np. z tytułu udzielonej przez niego pożyczki). Zawarcie umowy jest w tym przypadku niezbędne. Obowiązujące przepisy wyłączają bowiem wspólnikowi możliwość potrącania swoich wierzytelności wobec spółki kapitałowej z wierzytelnością spółki względem wspólnika z tytułu należnej wpłaty na poczet udziałów, z wyłączeniem właśnie potrącenia umownego.

Aport w formie wierzytelności wspólnika

Druga możliwość polega na wniesieniu do spółki wkładu niepieniężnego (aportu) w formie wierzytelności wspólnika wobec spółki. W takiej sytuacji w treści uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego wskazuje się, że na pokrycie udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym wniesiony zostanie wkład niepieniężny w postaci określonej wierzytelności. W tym wariancie, po przeniesieniu wierzytelności przysługującej wspólnikowi na spółkę, spółka staje się jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem w odniesieniu do tej wierzytelności wobec czego dochodzi do jej wygaśnięcia.

Na gruncie dwóch omówionych wariantów dokonania konwersji wierzytelności na kapitał powstaje problem co do ich kwalifikacji jako wkładu pieniężnego lub niepieniężnego. Prawidłowa kwalifikacja dokonanej konwersji wierzytelności ma natomiast istotne znaczenie zarówno z punktu widzenia prawa handlowego jak i podatkowego.

Wydawać by się mogło, że w przypadku umownego potrącenia wierzytelności zasadniczo wspólnik wnosi wkład pieniężny, potrącany następnie z wierzytelnością przysługującą wspólnikowi od spółki, a z wkładem niepieniężnym będziemy mieli do czynienia jedynie przy wniesieniu wierzytelności bezpośrednio jako aportu. Jak wynika natomiast z aktualnej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego wniesienie wkładu pieniężnego może nastąpić wyłącznie przez wręczenie znaków pieniężnych (gotówki) lub „pieniądzem bankowym”, przykładowo poprzez wpłatę na konto, polecenie przelewu, przekaz czy czek akceptowany, Konwersja wierzytelności wspólnika (wierzyciela) oznacza natomiast jej zamianę na inne prawo majątkowe i nie jest wniesieniem wkładu w formie pieniężnej, albowiem tę można zrealizować tylko przez wpłatę pieniądza (gotówki) lub przy użyciu pieniądza bankowego. Uwzględniając zatem aktualną linię orzeczniczą, niezależnie od sposobu dokonania konwersji wierzytelności na kapitał zakładowy spółki z o.o., taka konwersja powinna być traktowana jako wkład niepieniężny.

Odpowiedzialność za wady aportu i zawyżenie jego wartości

Powyższe ma takie znaczenie w zakresie prawa handlowego, że zasadniczo wkłady niepieniężne wnoszone do spółki powinny być wolne od wad, a ich wartość określona w umowie spółki powinna odpowiadać jego wartości zbywczej w dniu zawarcia umowy spółki.

Jeżeli wspólnik wniósł do spółki wkład niepieniężny mający wady, jest on zobowiązany do wyrównania spółce różnicy między wartością przyjętą w umowie albo statucie spółki a zbywczą wartością wkładu. Możliwe też, że taki wspólnik będzie zobowiązany do dalszych świadczeń na rzecz spółki, jeżeli umowa spółki taką okoliczność przewiduje.

Odpowiedzialność członków zarządu za wady aportu wspólnika

Jeżeli natomiast wartość wkładów niepieniężnych została znacznie zawyżona w stosunku do ich wartości zbywczej w dniu zawarcia umowy spółki, wspólnik wnoszący taki wkład oraz członkowie zarządu, którzy, wiedząc o tym, zgłosili spółkę do rejestru, obowiązani są solidarnie wyrównać spółce brakującą wartość. Od takiej odpowiedzialności nie można się w żaden sposób zwolnić. Przy tym w zakresie ustalenia stopnia zawyżenia obowiązujące przepisy niestety nie wskazują, jaką rozbieżność pomiędzy wartością wkładu określoną w umowie spółki a wartością zbywczą wkładu należy uważać za znaczną. Przepisy także nie precyzują, co należy rozumieć pod pojęciem wartości zbywczej. Wobec powyższego każdy przypadek zawyżenia wartości aportu należałoby analizować odrębnie z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy.

Odpowiedzialność członków wobec wierzycieli spółki

Niezależnie od powyższej odpowiedzialności wobec spółki, obowiązujące przepisy przewidują także przypadek, w którym członkowie zarządu za swoje czyny poniosą odpowiedzialność wobec wierzycieli spółki. Stanie się tak, jeżeli okaże się, że członkowie zarządu umyślnie lub przez niedbalstwo podali fałszywe dane w oświadczeniu o wniesieniu wkładów na kapitał zakładowy (w tym na podwyższony kapitał zakładowy). W takiej sytuacji członkowie zarządu odpowiadają wobec wierzycieli spółki solidarnie ze spółką przez trzy lata od dnia zarejestrowania spółki lub zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego.

Skutki podatkowe wniesienia aportu

Objęcie udziałów w spółce z o.o. w zamian za aport, zgodnie z obowiązującymi przepisami podatkowymi, stanowi dla wspólnika przychód podatkowy. Przychodem tym będzie wartość wkładu określona w umowie spółki, a w razie braku jej określenia wartość wkładu określona w innym dokumencie o podobnym charakterze. Jeżeli jednak wartość ta będzie niższa od wartości rynkowej tego wkładu albo wartość wkładu w ogóle nie zostanie określona w umowie albo innym dokumencie o podobnym charakterze, za przychód uważać należy wartość rynkową takiego wkładu określoną na dzień przeniesienia własności przedmiotu wkładu niepieniężnego. Określając wartość rynkową, należy za podstawę wyliczenia przyjąć ceny rynkowe stosowane w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu oraz miejsca odpłatnego zbycia.

Niezastosowanie się do powyższych zasad skutkować może przy ewentualnej kontroli „doszacowaniem” przychodu wspólnika wnoszącego wkład niepieniężny i koniecznością dokonania zapłaty należności z tego tytułu wraz z należnymi odsetkami. Także uznanie konwersji dokonanej poprzez potrącenie umowne jako wkładu pieniężnego, wbrew stanowisku prezentowanemu aktualnie przez organy podatkowe, w razie niekorzystnego dla wspólnika rozstrzygnięcia organu podatkowego lub nawet sądu administracyjnego skutkować może koniecznością dokonania zapłaty należności z tego tytułu wraz z należnymi odsetkami.