Nie jest odkrywczym stwierdzenie, że oryginalność oraz innowacyjność przedsiębiorstwa decydują o powodzeniu lub porażce jego przedsięwzięcia gospodarczego. Cechy te często znajdują swoje odzwierciedlenie w organizacji przedsiębiorstwa, świadczonych usługach, oferowanych produktach czy w stosowanych narzędziach marketingowych i sprzedażowych.

Praktyka pokazuje, że wszystkie te obszary są coraz bardziej istotne dla przedsiębiorców, niezależnie od rozmiaru prowadzonej działalności. Konsekwencją tego trendu jest jednak wzrastający na sile problem kradzieży własności intelektualnej przedsiębiorstwa lub konsekwencje nieprawidłowego jej zabezpieczenia. Zapobieganie tego typu nadużyciom wymaga prawidłowego określenia zakresu własności intelektualnej, którą powinna chronić firma.

Prawa własności intelektualnej w firmie

Każde przedsiębiorstwo obok kapitału materialnego posiada również kapitał intelektualny, który najczęściej budują osoby tworzące przedsiębiorstwo i dla niego pracujące. Kapitał intelektualny jest trudno uchwytny, gdyż składają się na niego dobra niematerialne, nazywane również bardziej obrazowo prawami własności intelektualnej. Uświadomienie ich istnienia i prawidłowa identyfikacja mogą być jednym z filarów sukcesu budowanego przedsięwzięcia. Z drugiej jednak strony brak ochrony praw własności intelektualnej lub nieprawidłowe zabezpieczenie ich nabycia mogą postawić rozwijane przedsiębiorstwo w niekorzystnej sytuacji oraz narazić je na spory sądowe.

Prawa autorskie – podstawowe informacje

Wśród praw własności intelektualnej spotykanych w przedsiębiorstwie najczęściej wymienia się znaki towarowe oraz prawa autorskie. Znaki towarowe stanowią jedne z praw własności przemysłowej, w przedsiębiorstwach typu produkcyjnego. Często występują również wynalazki, wzoru użytkowe i wzory przemysłowe, które podobnie jak znak towarowy mogą być objęte rejestracją w Urzędzie Patentowym i korzystać z udzielonej w ten sposób ochrony. Prawa autorskie z kolei stanowią dużo szerszą grupę obejmująca najprościej mówiąc wyniki pracy twórczej, przykładowo: logo firmy, układ strony www, slogan reklamowy czy też fotorelacja z organizowanej imprezy. Dla identyfikacji praw autorskich w firmie niezbędna jest wiedza specjalistyczna oraz szczegółowa znajomość firmy oraz prowadzonej przez nią działalności – stąd też proces ten wymaga każdorazowo indywidualnego badania.

Oprócz powyższych praw własności przemysłowej w przedsiębiorstwie często występuje jeszcze jeden rodzaj praw, często niesłusznie przeoczany – know-how. Pojęcie know-how nie zostało wprost zdefiniowane w prawie polskim i tym samym jest obszarem praw własności intelektualnej najtrudniej uchwytnym. Stanowi ono udokumentowaną wiedzę bądź informacje związane ze zdobytym doświadczeniem, które nadają się do wykorzystania w działalności przemysłowej zgodnie z definicją zawartą w art 5a pkt. 34 c) oraz art. 29 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z roku 2012, poz. 361, ze zm. Innymi słowy jest to pakiet nieopatentowanych informacji praktycznych, wynikających z doświadczenia i przeprowadzonych testów, o niejawnym, istotnym i określonym charakterze – Art. 1 ust. 1 i) rozporządzenia Komisji (UE) Nr 1217/2010 z dnia 14 grudnia 2010 r., w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do niektórych kategorii porozumień badawczo-rozwojowych (Dz.U.EU L z dnia 18 grudnia 2010 r.). Know-how może w praktyce stanowić zatem np. procedury działania, schematy organizacyjne czy informacje praktyczne dotyczące prowadzonej działalności, czyli wiedzę zdobytą w toku prowadzenia przedsięwzięcia lub też nabytą od podmiotu trzeciego w przypadku franczyzy. Co istotne, know how powinno charakteryzować się poufnością, która obrazuje jego istotną wartość dla firmy.

Prawa własności przemysłowej

Kategoria ta obejmuje obszerną grupę praw, które związane są najczęściej z prowadzeniem działalnościach o charakterze innowacyjnym, przemysłowym czy też wytwórczym. W skład tych praw można zaliczyć:

  • wynalazek, czyli rozwiązanie nowe, posiadające poziom wynalazczy i nadające się do przemysłowego zastosowania, może być objęty patentem, jego uzyskanie może być jednak niełatwe i czasochłonne;
  • wzór użytkowy, czyli nowe i użyteczne rozwiązanie konstrukcyjne (dotyczące kształtu, budowy lub zastosowania przedmiotu o trwałej postaci, nie musi być w odróżnieniu od patentu pomysłem nieoczywistym, wystarczy że pozwoli na realizację praktycznego rezultatu, przykładem może być pudełko na produkty czy monitor;
  • wzór przemysłowy to najprościej ujmując wygląd produktu (charakterystyczny kształt czy kolorystyka), np. flakony perfum czy meble;
  • znaki towarowe najczęściej obejmowane są ochroną w zakresie nazwy firmy lub nazwy produktu/usługi. Ich celem jest zapewnienie wyłączności w zakresie oznaczonej nazwy czy znaku słowno-graficznego (logo) i to właśnie powiązanie z oznaczeniem firmy lub produktu sprawia, że w praktyce znaki towarowe stanowią najczęściej występujące z praw własności przemysłowej w firmach;
  • oznaczenia geograficzne stanowią rodzaje praw własności przemysłowej rzadziej występujące w praktyce, aczkolwiek równie istotne dla rodzajów działalności na nich się opierających, służą do wyróżnienia towarów z uwagi na ich pochodzenie lub szczególne właściwości (np. produkty regionalne);
  • topografie układów scalonych stanowią w dużym uproszczeniu konstrukcję z przestrzennym rozplanowaniem elementów, w tym układu scalonego, które pełnią elektroniczną funkcję.

Jak widać prawa własności przemysłowej mają charakter specjalistyczny i występują częściej w rozwiniętych przedsięwzięciach lub przedsięwzięciach ukierunkowanych na innowacje. Jak zaznaczono powyżej stanowią one również dobra najbardziej uchwytne z uwagi na potwierdzenie ich istnienia w postaci rejestracji w Urzędzie Patentowym (bądź też jego odpowiedniku przy rejestracjach międzynarodowych).

Prawa autorskie przedsiębiorcy

Przedsiębiorca w toku prowadzonej działalności najczęściej jest twórcą praw autorskich, w stosunku do których ochrona powstaje z mocy prawa i nie jest do tego konieczne przeprowadzenie postępowania rejestracyjnego (co je odróżnia od praw własności przemysłowej). Z tego też względu przedsiębiorcy często nie mają świadomości, że przysługują im prawa autorskie do utworów, które powstały w toku rozwoju firmy. Prawa te jednakże, co pokazują poniższe przykłady, dotyczą pól które mogą być szczególnie istotne dla bieżącej działalności przedsięwzięcia i jego rozwoju. Dlatego też ich identyfikacja i ocena mogą nieraz być szczególnie istotne dla przyszłych sytuacji, w jakich może znaleźć się przedsiębiorca.

Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2016 r., poz. 666, ze zm.). Takie wyniki pracy twórczej (nie odtwórczej) określane są mianem utworów. W praktyce przedmiotem praw autorskich może być logo firmy, treść lub układ strony www, grafiki czy zdjęcia wykorzystane na stronie www lub w ulotkach czy też wykorzystywany slogan reklamowy. Przedmiot praw autorskich mogą stanowić również opracowania i badania wykorzystywane na potrzeby wewnętrzne firmy. Zakresem praw autorskich może być również objęte stworzone oprogramowanie czy aplikacja. Zakres praw autorskich jest jak zatem widać bardzo szeroki i w praktyce identyfikacja tych praw w firmie wymaga indywidualnego, szczegółowego badania, tym bardziej, że prawa te przysługują zarówno przedsiębiorcy, jak i pracownikom.

Ochrona własności intelektualnej rozpoczyna się od jej identyfikacji

Powyższe rozważania mają ogromne znaczenie w przypadku planowanych działań zmierzających do ochrony własności intelektualnej firmy. Audyt stanu powyższych praw powinien zostać poprzedzony wnikliwą analizą, jaka własności intelektualna stanowi podstawę prowadzonej działalności. W trakcie prowadzenia wspomnianych analiz pod uwagę należy wziąć czynniki wewnętrzne i otoczenie, w którym działa dana firma. W konsekwencji pozwoli to na wskazanie ryzyk i wybór odpowiedniej formy ochrony. Dlatego też podstawą opracowania efektywnego zabezpieczenia praw przedsiębiorstwa jest poprawne zdefiniowanie zakresu własności intelektualnej i analiza prawna oraz biznesowa prowadzonej działalności.