Będą zmiany w zasadach dotyczących zwrotu wywłaszczonych nieruchomości

Sejm uchwalił zmiany w ustawie o gospodarce nieruchomościami. Nowelizacja wprowadza zmiany w zasadach dotyczących zwrotu wywłaszczonych nieruchomości.

Przyczyny zmian

Konieczność zmian wyniknęła z obowiązku dostosowania przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami (dalej: „ugn”) do dwóch wyroków Trybunału Konstytucyjnego. W pierwszym z nich,  Trybunał Konstytucyjny uznał za niekonstytucyjne ograniczenie żądania byłego współwłaściciela o zwrot wywłaszczonej nieruchomości od zgody pozostałych byłych współwłaścicieli nieruchomości lub ich spadkobierców. W drugim wyroku, Trybunał Konstytucyjny uznał za niekonstytucyjne ograniczenie prawa do żądania przez poprzedniego właściciela lub jego spadkobiercę zwrotu nieruchomości, która stała się zbędna na cel publiczny, nabytej przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego w drodze umowy, o której mowa w art. 114 ust. 1 ugn.

Zgoda pozostałych współwłaścicieli nie będzie potrzebna do zwrotu udziału w wywłaszczonej nieruchomości

W dotychczas obowiązującym stanie prawnym pojawiały się wątpliwości, czy w sytuacji gdy przed wywłaszczeniem nieruchomość stanowiła przedmiot współwłasności, były współwłaściciel albo jego spadkobierca mógł ubiegać o zwrot części nieruchomości, czy też zwrotowi podlegało wyłącznie całe prawo własności. W takiej sytuacji, jeżeli któryś ze współwłaścicieli nie był zainteresowany odzyskaniem wywłaszczonej nieruchomości, pozostali współwłaściciele byli pozbawienie możliwości ubiegania się o zwrot.

Ustawodawca postanowił rozwiązać ten problem i przyznał uprawnienie żądania zwrotu udziału w wywłaszczonej nieruchomości każdemu poprzedniemu współwłaścicielowi albo jego spadkobiercy.

Jeżeli z wnioskiem  o zwrot udziału w nieruchomości nie wystąpią wszystkie osoby, które są do tego uprawnione, starosta będzie zobowiązany do poinformowania ich o wszczęciu postępowania o zwrot udziału w wywłaszczonej nieruchomości lub w jej części. W przypadku, gdy pozostali współwłaściciele albo ich spadkobiercy nie przystąpią do postępowania o zwrot w terminie 3 miesięcy od zawiadomienia ich o wszczęciu postępowania, utracą możliwość ubiegania się o zwrot udziału.

Jednocześnie ustawodawca wprowadził regulację, zgodnie z którą, jeżeli w okresie od dnia 1 stycznia 1998 roku do dnia wejścia omawianej nowelizacji ugn, ze względu na brak zgody wszystkich uprawnionych żądanie zwrotu wywłaszczonej nieruchomości lub jej części nie zostało zgłoszone w odpowiednim terminie albo nie zostało uwzględnione, poprzedni właściciel albo jego spadkobierca może złożyć wniosek o zwrot wywłaszczonej nieruchomości lub udziału w tej nieruchomości albo części wywłaszczonej nieruchomości lub udziału w tej części w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie nowelizacji.

Bez zmian pozostała podstawowa przesłanka do zwrotu nieruchomości. Nieruchomość może być zwrócona tylko w sytuacji, gdy została uznana za zbędną na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu.

Możliwość zwrotu nieruchomości wywłaszczonej w drodze umowy cywilnoprawnej

Dotychczas obowiązujący art. 136 ust. 3 ugn przewidywał możliwość ubiegania się o zwrot wyłącznie nieruchomości przejętych na rzecz Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego na podstawie decyzji administracyjnej, o której mowa w przepisie art. 119 ugn. Dyspozycją przepisu art. 136 ust. 3 ugn nie były natomiast objęte nieruchomości przeznaczone na realizację celu publicznego nabyte przez Skarb Państwa bądź jednostkę samorządu terytorialnego w drodze umowy stanowiącej rezultat rokowań, o których mowa w art. 114 ust. 1 ugn. Prawodawca postanowił zakończyć panującą dyskryminację i dał możliwość ubiegania się o zwrot również podmiotom, których nieruchomości przejęte zostały w drodze umowy cywilnoprawnej, a cel publiczny określony w takiej umowie nie został zrealizowany.

Dodatkowo ustawodawca przewidział regulację, zgodnie z którą, jeżeli w okresie od dnia 1 stycznia 1998 roku do dnia wejścia omawianej nowelizacji ugn, ze względu na nabycie nieruchomości w drodze umowy, o której mowa w art. 114 ust. 1 ugn żądanie zwrotu wywłaszczonej nieruchomości lub jej części nie zostało zgłoszone w odpowiednim terminie albo nie zostało uwzględnione, poprzedni właściciel albo jego spadkobierca może złożyć wniosek o zwrot wywłaszczonej nieruchomości lub udziału w tej nieruchomości albo części wywłaszczonej nieruchomości lub udziału w tej części w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie nowelizacji.

Mniej czasu na ubieganie się o zwrot wywłaszczonej nieruchomości

Poza wspomnianym wyżej dostosowaniem przepisów ugn do wyroków Trybunału Konstytucyjnego ustawodawca nowelizując przepisy dokonał jeszcze jednej istotnej zmiany.

Dotychczas przepisy ugn regulowały wyłącznie kwestie zwrotu wywłaszczonych nieruchomości w sytuacji, gdy organ poinformował poprzedniego właściciela nieruchomości lub jego spadkobiercę o możliwości złożenia wniosku o zwrot wywłaszczonej nieruchomości lub jej części. Nie było jednak żadnych przepisów, które regulowałyby kwestię okresu ubiegania się o zwrot wywłaszczonej nieruchomości, co do których organ nigdy nie poinformował byłego właściciela bądź jego spadkobiercy o możliwości ubiegania się o zwrot. W związku z powyższym, ustawodawca wprowadził zasadę, zgodnie z którą, w sytuacji gdy nie zostanie przekazana informacja o możliwości ubiegania się o zwrot nieruchomości nie będzie  możliwe ubieganie się o zwrot wywłaszczonej nieruchomości po upływie 20 lat od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna.

Nowa regulacja obejmuje nie tylko nieruchomości wywłaszczone po wejściu w życie nowych przepisów.

W przypadku gdy 20 letni termin upłynął alby gdy od dnia wejścia w życie projektowanej ustawy do upływu terminu pozostało nie więcej niż 12 miesięcy, złożenie wniosku o zwrot wywłaszczonej nieruchomości możliwe jest wyłącznie w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życia nowelizacji.

Podsumowanie

Wprowadzone zmiany, co do zasady, należy uznać za słuszne. Nie ulega wątpliwości, że ograniczenia w ubieganiu się o zwrot  udziału w nieruchomości stanowiły istotną dyskryminację części wywłaszczonych.  Nie miało również żadnego uzasadnienia ograniczanie prawa do odzyskania nieruchomości wywłaszczonej w drodze umowy. Wątpliwości budzi jednak wprowadzenie 12 miesięcznego terminu na ubieganie się o zwrot nieruchomości wywłaszczonych przed wejściem w życie nowelizacji ugn. Początkowo projekt zakładał, że wspomniany termin będzie wynosił 3 lata, co i tak wydawało się krótkim okresem. Senat uznał jednak, że ten termin byłby zbyt długi i zaproponował jego skrócenie do 12 miesięcy. Sprawy związane z wywłaszczeniem nieruchomości często mają złożony charakter, w związku z czym termin ten należy uznać za niewystarczający.  Osoby, które do tej pory, z uwagi na zawiłość sprawy albo konflikty rodzinne, zwlekały z rozpoczęciem procedury odzyskania wywłaszczonej nieruchomości powinny jak najszybciej podjąć działania, ponieważ w innym wypadku mogą bezpowrotnie utracić prawo do zwrotu wywłaszczonej nieruchomości.