Kara pieniężna za naruszenie prawa konkurencji obejmie również kierownictwo firmy

Nowelizacja przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (ustawa OKiK), która weszła w życie w dniu 18 stycznia 2015 roku, wprowadziła kolejny środek prawny mający na celu odstraszenie przedsiębiorców od dopuszczania się praktyk ograniczających konkurencję. Przyznaje ona bowiem kompetencję Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Prezesowi UOKiK) do nakładania kar pieniężnych na osoby fizyczne za naruszenie przepisów dotyczących porozumień ograniczających konkurencję.

Kto zarządza przedsiębiorstwem

Ustawa OKiK definiuje osobę zarządzającą jako kierującego przedsiębiorstwem, w szczególności osobę pełniącą funkcję kierowniczą lub wchodzącą w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy. Niewątpliwie więc osobą wchodzącą w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy będzie członek zarządu spółki kapitałowej. Należy również przyjąć, że osobą zarządzającą będzie wspólnik spółki osobowej uprawniony do prowadzenia jej spraw. Warto zauważyć, że definicja osoby zarządzającej odnosi się do osoby kierującej przedsiębiorstwem, a nie przedsiębiorcy. Wydaje się więc, że osobą zarządzającą jest także osoba, która nie będąc wpisana do właściwego rejestru faktycznie podejmuje decyzje biznesowe odnoszące się do całego przedsiębiorstwa. Oczywiście wątpliwości mogą powstać w sytuacji, gdy np. gdy dana umowa zostanie wynegocjowana i podpisana przez pełnomocników przedsiębiorcy. Niewątpliwie zakres definicji zostanie wyjaśniony przez orzecznictwo Prezesa OKiK oraz Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Zakres odpowiedzialności – tylko porozumienia

Na gruncie ustawy OKiK osoba zarządzająca ponosi odpowiedzialność w przypadku, gdy osoba ta dopuściła do naruszenia przez przedsiębiorcę zakazów dotyczących porozumień, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym.

Osoba zarządzająca nie będzie jednak odpowiadać na podstawie ustawy OKiK w przypadku dopuszczenia przedsiębiorcy do zawarcia lub trwania porozumienia polegającego na uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub przez tych przedsiębiorców i przedsiębiorcę będącego organizatorem przetargu warunków składanych ofert, w szczególności zakresu prac lub ceny (art. 6 ust. 1 pkt 7). Wskazany czyn może stanowić przestępstwo w rozumieniu przepisów kodeksu karnego.

Zgodnie z wprowadzoną nowelizacją osoba zarządzająca nie będzie na jej podstawie ponosiła odpowiedzialności w przypadku, gdy doprowadzi przedsiębiorcę do nadużywania pozycji dominującej albo, gdy z uwagi na jej działania przedsiębiorca dopuści się praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Jak się wydaje ustawodawca wyszedł z założenia, że porozumienia antykonkurencyjne stanowią najistotniejsze zagrożenie dla konkurencji na rynku właściwym.

Na marginesie należy zauważyć, że ustawa OKiK nadaje kompetencję Prezesowi UOKiK do nakładania na osobę pełniącą funkcję kierowniczą lub wchodzącą w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy kary pieniężnej w wysokości do pięćdziesięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli osoba ta umyślnie albo nieumyślnie m.in. nie zgłosi zamiaru koncentracji przedsiębiorców.

Umyślność naruszenia

Osoba zarządzająca ponosi odpowiedzialność za naruszenie przepisu dotyczącego porozumień antykonkurencyjnych, jeżeli w ramach sprawowania swojej funkcji w czasie trwania stwierdzonego naruszenia umyślnie dopuściła przez swoje działanie lub zaniechanie do naruszenia przez przedsiębiorcę tego przepisu. Definicja pojęcia umyślności znajduje się w art. 9 § 1 kodeksu karnego, na mocy którego: Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi. Pomimo, że kodeks karny jest odrębną ustawą od ustawy OKiK, to z uwagi na podobieństwo funkcji kary pieniężnej przewidzianej w ustawie OKiK i kar przewidzianych w kodeksie karnym, sądzę, że można bazować na przedstawionej powyżej definicji, jako właściwej do oceny umyślności naruszenia zakazów dotyczących porozumień antykonkurencyjnych przez osobę zarządzającą.

Wysokość odpowiedzialności

Zgodnie z ustawą OKiK Prezes UOKiK jest uprawniony nałożenia na osobę zarządzającą kary pieniężnej w wysokości do 2.000.000,00 zł jeżeli osoba ta umyślnie dopuściła do naruszenia przez przedsiębiorcę zakazów dotyczących porozumień antykonkurencyjnych. Przepisy ustawy OKiK określają, jakimi przesłankami organ antymonopolowy obowiązany jest kierować się przy ustalaniu wysokości kary pieniężnej nakładanej na osobę zarządzającą. Prezes UOKiK weźmie pod uwagę: stopień wpływu zachowania osoby zarządzającej na naruszenie, którego dokonał przedsiębiorca, przychody uzyskane przez osobę zarządzającą u danego przedsiębiorcy, z uwzględnieniem okresu trwania naruszenia oraz okres i skutki rynkowe naruszenia.

Wtórność odpowiedzialności

Osoba zarządzająca może ponieść odpowiedzialność określoną w ustawie OKiK tylko w przypadku, gdy sam przedsiębiorca zostanie obciążony karą pieniężną za dopuszczenie się do naruszenia zakazów dotyczących porozumień antykonkurencyjnych. Dodatkowo tylko w decyzji dotyczącej ukarania przedsiębiorcy może znaleźć się dodatkowy punkt nakładający karę pieniężną na osobę zarządzającą. Zatem odpowiedzialność finansowa osoby zarządzającej nie będzie miała racji bytu, jeżeli przedsiębiorca nie zostanie ukarany karą finansową w tej samej decyzji, w której zostanie ukarana osoba zarządzająca.

Warto także zauważyć, że jeżeli osoba zarządzająca, będąca jednocześnie przedsiębiorcą została ukarana karą pieniężną bezpośrednio na podstawie przepisów o karach pieniężnych nakładanych na przedsiębiorców za dopuszczenie się praktyki ograniczającej konkurencję, to niedopuszczalne jest ukaranie jej również na podstawie odpowiedzialności finansowej osób zarządzających za dopuszczanie się takiej praktyki. W przeciwnym wypadku mogłoby bowiem dojść do sytuacji, w której osoba zarządzająca będąca przedsiębiorcą zostałaby ukarana zarówno na podstawie przepisów dotyczących kar pieniężnych nakładanych na przedsiębiorców, jak i na podstawie przepisów dotyczących nakładania kar pieniężnych na osoby zarządzające.

Wejście w życie przepisów dotyczących odpowiedzialności osób zarządzających

Zgodnie z ustawą nowelizującą ustawę OKiK osoba zarządzająca ponosi odpowiedzialność za działania i zaniechania mające miejsce od dnia jej wejścia w życie, a więc od dnia 18 stycznia 2015 roku. W konsekwencji wszelkie zachowania osoby zarządzającej dokonane w imieniu przedsiębiorcy mające charakter porozumień antykonkurencyjnych, które zakończyły się przed 18 stycznia 2015 roku nie wiążą się z jej osobistą odpowiedzialnością. Natomiast w przypadku, gdy dane porozumienie antykonkurencyjne, które zostało zawarte przed dniem 18 stycznia 2015 roku, jest stosowane również po tym dniu, osoba zarządzająca może za nie ponieść osobistą odpowiedzialność finansową, jednak tylko za działania i zaniechania mające miejsce po tym dniu.

Podsumowanie

Z uwagi na brak orzecznictwa Prezesa UOKiK w zakresie ustalania odpowiedzialności osób zarządzających za czynności przedsiębiorców spełniające przesłanki porozumień antykonkurencyjnych, trudno jest na chwilę obecną ocenić, w jaki sposób Prezes UOKiK będzie podchodził do tej kwestii. Niewątpliwie jednak ryzyko obciążenia osoby zarządzającej karą do 2.000.000,00 zł (niezależnie od kary pieniężnej nakładanej na przedsiębiorcę, która może wynosić maksymalnie do 10% przychodów tego przedsiębiorcy za poprzedni rok) powinno wpływać na osoby kierujące przedsiębiorstwami, aby nie wchodziły z innymi uczestnikami rynku w porozumienia, które w rozumieniu przepisów ustawy OKiK mogą naruszać konkurencję na rynku.