We wrześniu bieżącego roku weszła w życie opracowywana od 2013 roku tzw. ustawa krajobrazowa (Dz. U. z 2015 r., poz. 774 ). Zmieniono nią m.in. przepisy prawa budowlanego, ustawy o drogach publicznych, planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie środowiska oraz o podatkach i opłatach lokalnych.

Ustawą uporządkowano przede wszystkim terminologię związaną z ochroną krajobrazu. Przyznano radzie gminy kompetencje do ustalania w formie uchwały zasad i warunków sytuowania obiektów małej architektury, umieszczania tablic reklamowych i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń, ich gabarytów, standardów jakościowych oraz rodzajów materiałów budowlanych, z których mogą być wykonywane. Ponadto, ustawodawca zobowiązał samorząd województwa do sporządzania tzw. audytu krajobrazowego. Z wprowadzeniem ustawy wiąże się również przyznanie organom gminy możliwości posługiwania się nowymi narzędziami finansowymi m.in. wprowadzono opłatę reklamową oraz system kar pieniężnych. W ustawie zostały zawarte również regulacje mające na celu uporządkowanie procedury zajęcia pasów drogowych przez umieszczone w polu widzenia użytkownika drogi tablice reklamowe lub urządzenia reklamowe.

Pojęcia związane z ochroną krajobrazu

Ustawa krajobrazowa ujednoliciła definicje w zakresie kształtowania polityki krajobrazu. Szczególne znaczenie mają wprowadzone do ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2015 r., poz. 199 ze zm.) definicje takie jak reklama, tablica reklamowa, urządzenie reklamowe, szyld, krajobraz czy krajobraz priorytetowy.

Poprzez reklamę należy rozumieć upowszechnianie w jakiejkolwiek wizualnej formie informacji promującej osoby, przedsiębiorstwa, towary, usługi, przedsięwzięcia lub ruchy społeczne.

Tablice reklamowe rozumiane są obecnie jako przedmioty materialne przeznaczone lub służące ekspozycji reklamy wraz z ich elementami konstrukcyjnymi i zamocowaniami o płaskiej powierzchni służącej ekspozycji reklamy (w szczególności banery reklamowe, reklamy naklejane na oknach budynków oraz te umieszczane na rusztowaniach lub ogrodzeniach placu budowy).

Urządzeniami reklamowymi są z kolei analogicznie przedmioty materialne, inne niż tablica reklamowa. Szyldem nazwano tablicę reklamową lub urządzenie reklamowe, informujące o działalności prowadzonej na nieruchomości, na której ta tablica reklamowa lub urządzenie reklamowe się znajdują. Ponadto, ustawodawca rozróżnił pojęcie krajobrazu na krajobraz oraz krajobraz priorytetowy. Za priorytetowy uznany został krajobraz szczególnie cenny dla społeczeństwa ze względu na swoje wartości przyrodnicze, kulturowe, historyczne, architektoniczne, urbanistyczne, ruralistyczne lub estetyczno-widokowe.

Istotna jest również zmiana definicji budowli w ustawie Prawo budowlane (Dz. U. z 2013 r., poz. 1409 ze zm.), polegająca na rozszerzeniu jej katalogu o wolno stojące, trwale związane z gruntem tablice reklamowe i urządzenia reklamowe.

Rady gmin podejmą uchwały w sprawie reklam

Rada gminy poprzez wejście w życie ustawy krajobrazowej uzyskała kompetencje m. in. do określenia w formie uchwały, stanowiącej akt prawa miejscowego, zasad i warunków usytuowania szyldów, ich gabarytów czy liczby, jaka może być umieszczona na danej nieruchomości przez podmiot prowadzący na niej działalność. We wspomnianej uchwale, rada gminy może również ustanowić zakaz sytuowania ogrodzeń oraz tablic reklamowych i urządzeń reklamowych, z wyjątkiem szyldów. Na dostosowanie się do zakazów, zasad i warunków określonych w uchwale, obywatele będą mieli co najmniej 12 miesięcy.

Z literalnego brzmienia przepisu wynika, że podjęcie tejże uchwały przez radę gminy jest fakultatywne. Trudno wobec tego przesądzić czy narzędzie, które z założenia miało służyć zachowaniu wysokich standardów w zakresie polityki krajobrazu, będzie faktycznie wykorzystywane przez jednostki samorządu. Motywacją dla gmin do podjęcia uchwał zapewne będzie jednak możliwość nakładania opłat reklamowych, które będą ich dochodem.

Aspekty finansowe ustawy krajobrazowej

Na obszarach, na których rada gminy określi w drodze uchwały zasady realizacji polityki krajobrazowej, może ona wprowadzić opłatę reklamową od umieszczonych tablic reklamowych lub urządzeń reklamowych. Opłatę co do zasady pobierać będzie się od właścicieli nieruchomości lub obiektów budowlanych albo użytkowników wieczystych nieruchomości gruntowych. Obowiązek uiszczenia opłaty ciąży na wspomnianych powyżej podmiotach, jeżeli na danych nieruchomościach lub obiektach budowlanych znajdują się tablice reklamowe lub urządzenia reklamowe, niezależnie od tego czy na tablicy reklamowej lub urządzeniu reklamowym eksponowana jest reklama. Ustawodawca wprowadził wyłączenia, zwalniające podmioty zobowiązane z obowiązku uiszczania opłaty. Dzieje się tak m. in. w przypadku, gdy nie są one widoczne z przestrzeni dostępnej publicznie, stanowią szyld bądź są realizacją obowiązku nałożonego przepisami prawa.

Warto zauważyć, iż jeśli podmioty zobowiązane, uiszczają podatek od nieruchomości od tablicy reklamowej lub urządzenia reklamowego, będących budowlą w rozumieniu prawa budowlanego, to kwotę zapłaconego podatku, zalicza się na poczet opłaty reklamowej należnej od tych obiektów.

Ustawa określa zasady ustalania opłat oraz maksymalne jej stawki. Opłata ma składać się z części stałej (maksymalnie w wysokości 2,50 zł dziennie) i zmiennej, zależnej od powierzchni tablicy (maksymalnie 0,20 zł za 1m2 dziennie).

Drugim narzędziem finansowym, wprowadzonym przez ustawę krajobrazową, jest kara pieniężna, której podlega podmiot, który umieścił tablicę reklamową lub urządzenie reklamowe niezgodnie z postanowieniami uchwały podjętej przez radę gminy. W przypadku, gdy jednak nie jest możliwe ustalenie takiego podmiotu, karę wymierza się podmiotom zobowiązanym do uiszczania opłaty reklamowej. Karę pieniężną wymierza wójt (burmistrz, prezydent miasta) w drodze decyzji, w której określa nie tylko jej wysokość, ale również obowiązek dostosowania tablicy reklamowej lub urządzenia reklamowego do zasad i warunków wynikających z uchwały bądź obowiązek usunięcia tablicy lub urządzenia.

Wysokość kary obliczana ma być jako iloczyn pola powierzchni tablicy lub urządzenia reklamowego mierzonej w metrach kwadratowych oraz 40 krotności stawki części zmiennej opłaty uchwalonej przez daną gminę.

Reklamy a drogi publiczne

W celu zapewnienia bezpieczeństwa na drogach, ustawa krajobrazowa wprowadziła również zakaz umieszczania w pasie drogowym reklam imitujących znaki i sygnały drogowe oraz urządzenia bezpieczeństwa ruchu drogowego. Ponadto, zabronione jest również sytuowanie reklam poza obszarem zabudowanym, z wyłączeniem parkingów i miejsc obsługi podróżnych.

W przypadku miast na prawach powiatu, tablice reklamowe i urządzenia reklamowe mogą być umieszczane na gruntach, znajdujących się w pasie drogowym na podstawie odpłatnej umowy cywilnoprawnej, w wypadkach uzasadnianych względami funkcjonalnymi.

Na mocy przepisów ustawy krajobrazowej, organy wydając zezwolenie na sytuowanie obiektów reklamowych w pobliżu drogi, zobowiązane będą do zbadania, czy nie stanowią one zagrożenia ruchu.

Ponadto od września ograniczeniom podlegają widoczne z jezdni przez kierującego, umieszczone w pasie drogowym lub w bezpośrednim z nim sąsiedztwie, reklamy emitujące światło. Nie jest już dozwolone m.in. umieszczanie przy drogach ruchomych obrazów.

Obowiązek sporządzenia audytu krajobrazowego

Jednym z nowych instrumentów wprowadzonych przez ustawę krajobrazową jest ponadto tzw. audyt krajobrazowy. Identyfikować ma on krajobrazy występujące na całym obszarze województwa, określając ich cechy charakterystyczne oraz dokonując oceny ich wartości. Audyt ten ma m. in. określać krajobrazy, które występują na terenie danego województwa, lokalizację krajobrazów priorytetowych, lokalizacje i granice parków kulturowych, i narodowych występujących na terenie województwa oraz określić zagrożenia ww. obszarów i obiektów oraz rekomendacje i wnioski dotyczące kształtowania i ochrony krajobrazu. Dla obszarów priorytetowych sejmik województwa będzie mógł ustalać normy dotyczące wysokości, kształtu i ewentualnego stosowania materiałów lokalnych lub tradycyjnej architektury.

Do sporządzania audytu krajobrazowego zobowiązane zostały organy samorządu województwa. Pierwszy audyt dotyczący danego województwa powinien zostać uchwalony przez sejmiki do dnia 11 września 2018 roku, a każdy następny przynajmniej raz na 20 lat. Na chwilę obecną brakuje jednak przepisów wykonawczych dotyczących sporządzania audytów, dlatego należy spodziewać się, że w najbliższym czasie sejmiki nie przystąpią do prac związanych z ich przygotowaniem.

Procedury związane z budową reklam

Ustawa nie rewolucjonizuje procedur uzyskiwania formalnych zgód na umieszczenie reklam. Nadal obowiązywać będą przepisy dotyczące konieczności uzyskania pozwolenia na budowę lub odpowiednio zgłoszenia zamierzonej budowy do organu architektoniczno-budowlanego. Na obszarach, na których nie obowiązują miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego nadal obowiązywać będą przepisy dotyczące obowiązku uzyskania decyzji o warunkach zabudowy. Organy będą miały jednak obowiązek weryfikować planowane zamierzenie z obowiązującą uchwałą reklamową.