Solidarna odpowiedzialność za zobowiązania cywilnoprawne spółek uczestniczących w procedurze podziałowej stanowi swoiste zabezpieczenie dla wierzycieli przed utratą przez nich możliwości zaspokojenia przysługujących im roszczeń. W praktyce zdarza się, że podział staje się sposobem na uniknięcie zaspokojenia wierzycieli, poprzez wydzielenie do innej spółki długów lub aktywów. Należy bowiem zwrócić uwagę, że nie przy każdym podziale powstanie solidarna odpowiedzialność spółek uczestniczących w podziale.
Zasady ponoszenia solidarnej odpowiedzialności za zobowiązania spółek biorących udział w procedurze podziałowej określa art. 546 ksh. Zgodnie z tym przepisem solidarna odpowiedzialność dotyczy jedynie zobowiązań przypisanych w planie podziału spółce przejmującej lub spółce nowo zawiązanej, za które odpowiadają także pozostałe spółki, na które został przeniesiony majątek spółki dzielonej i to przez trzy lata od dnia ogłoszenia o podziale. Przy tym, odpowiedzialność ta jest ograniczona do wartości aktywów netto przyznanych każdej spółce w planie podziału.
Jak zatem wynika z dosłownego brzmienia powyższego przepisu, odpowiedzialność solidarna dotyczy spółek przejmujących majątek spółki dzielonej. Powstaje zatem pytanie, czy odpowiedzialność solidarna odnosi się także do samej spółki dzielonej, jeżeli w wyniku podziału zachowuje ona swój byt prawny i nie przejmuje ona żadnego majątku, a jedynie zachowuje część przypisaną jej w planie podziału (podział przez wydzielenie).
Zagadnienie to budzi kontrowersje zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie prawa. Nadzieje na rozstrzygnięcie sprzecznych interpretacji rozwiał w dniu 19 maja 2016 roku Sąd Najwyższy (sygn. akt III CZP 20/16), który odmówił podjęcia uchwały w związku z zagadnieniem prawnym przedstawionym mu przez sąd apelacyjny. W uzasadnieniu wyroku, Sąd Najwyższy w odniesieniu do zobowiązań cywilnoprawnych przywołał zarówno stanowisko negujące odpowiedzialność solidarną spółki dzielonej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2012 r., sygn. akt III CSK 18/12), jak i stanowisko potwierdzające odpowiedzialność solidarną takiej spółki (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2010 r., sygn. akt V CSK 318/09). Nie przesądził jednak, która z dotychczasowych linii orzecznictwa powinna być rozstrzygająca, przyjmując jedynie, że zobowiązania podatkowe – będące przedmiotem rozstrzyganego przez sąd sporu – w ogóle nie podlegają sukcesji, a zatem przepis art. 546 kształtujący solidarną odpowiedzialność w ogóle nie ma do nich zastosowania.
Należy w tym miejscu wyjaśnić, że powstanie solidarnej odpowiedzialności spółek przejmujących w odniesieniu do zobowiązań cywilnych jest bezsporne w przypadku przeniesienia majątku spółki dzielonej na co najmniej dwie inne spółki, co zawsze będzie miało miejsce w przypadku:
- przeniesienia całego majątku spółki dzielonej na co najmniej dwie inne spółki za udziały lub akcje tych spółek, które obejmują wspólnicy spółki dzielonej (podział przez przejęcie),
- zawiązania co najmniej dwóch nowych spółek, na które przechodzi cały majątek spółki dzielonej za udziały lub akcje nowych spółek (podział przez zawiązanie nowych spółek),
- przeniesienia całego majątku spółki dzielonej na istniejącą i na nowo zawiązaną spółkę lub spółki (podział przez przejęcie i zawiązanie nowej spółki).
W związku z rozbieżnościami w orzecznictwie, nadal możliwa jest zatem argumentacja, że Spółki uczestniczące w podziale nie ponoszą solidarnej odpowiedzialności za zobowiązania w przypadku, gdy podział zostanie dokonany przez przeniesienie części majątku spółki dzielonej na wyłącznie jedną istniejącą spółkę lub na wyłącznie jedną spółkę nowo zawiązaną (podział przez wydzielenie).
Należy przy tym zauważyć, że nawet w przypadku przyjęcia koncepcji braku solidarnej odpowiedzialności spółki dzielonej, wierzycielom i tak przysługuje pewna ochrona przed naruszeniem ich słusznych interesów w toku podziału. Ochrona ta jest realizowana w formie zabezpieczenia ich roszczeń. Takie zabezpieczenie może zostać ustanowione przez zobowiązaną spółkę dobrowolnie. W przypadku braku takiego zabezpieczenia, wierzyciele zarówno spółki dzielonej, jak i spółki przejmującej, mogą żądać ustanowienia takiego zabezpieczenia przez sąd. Przesłanką do złożenia takiego żądania jest zgłoszenie przez wierzyciela jego roszczenia w okresie między dniem ogłoszenia planu podziału a dniem ogłoszenia podziału i uprawdopodobnienie, że jego zaspokojenie jest zagrożone przez podział. Szczególną przesłanką takiego żądania może być treść planu podziału, z którego może wynikać ryzyko wierzyciela związane ze szczególnym przypisaniem aktywów i zobowiązań spółkom uczestniczącym w podziale przez wydzielenie.