Niniejszy artykuł przybliża całkowicie nowe podejście do zasad ustalania terminu biegu przedawniania roszczeń wynikających z wadliwego wykonania umowy. Klasycznie, termin przedawnienia uprawnień odszkodowawczych rozpoczynał bieg z chwilą wykonania umowy. Termin ten wynosił, w zależności od rodzaju umowy oraz osoby wierzyciela, zazwyczaj trzy albo dziesięć lat. W razie stwierdzenia faktu nienależytego wykonania umowy (w praktyce zwykle powstania wad rzeczy) po upływie tych okresów, poszkodowany nie mógł – w związku właśnie z przedawnieniem jego roszczenia – dochodzić naprawienia szkody.

Wydłużenie okresu dochodzenia roszczeń

Nowe podejście do tematu pozwala „przesunąć do przodu” datę, od której przedawnienie rozpoczyna swój bieg. W praktyce powoduje to, że uprawniony może dochodzić odszkodowania także w okresie, kiedy – przy klasycznym podejściu – jego roszczenie byłoby już przedawnione. Omawiane zagadnienie ma zatem bardzo istotny walor praktyczny, znaleźć może zastosowanie w szeregu różnych umów dotyczących zarówno przedsiębiorców, jak i konsumentów.

Tradycyjny sposób liczenia terminu przedawnienia

Termin przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody (o ile przepis szczególny stanowi inaczej) wynosi 10 lat, a dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej 3 lata Tradycyjne, termin przedawnienia liczony był (rozpoczynał bieg) od daty wykonania umowy, np. zakończenia robót budowlanych (zwykle od dnia podpisania stosowego protokołu zdawczo-odbiorczego). O ile wada ujawniła się po upływie wspomnianych okresów, uprawniony nie mógł dochodzić naprawienia szkody z uwagi na wspomniane przedawnienie.

Nowe spojrzenie na podstawie uchwały Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 listopada 2013 roku, sygn. akt III CZP 72/13 zaprezentował odmienne spojrzenie na bieg przedawnienia takich roszczeń. Jak zauważono w przywołanym orzeczeniu, roszczenie o odszkodowanie za szkodę spowodowaną naruszeniem zobowiązania nie rozpoczyna swojego biegu w chwili wykonania umowy. Roszczenie takie powstaje dopiero wówczas, gdy zrealizowane zostaną wszystkie przesłanki, które – w myśl art. 471 k.c. – decydują o jego istnieniu. Są nimi: naruszenie zobowiązania (bezprawność kontraktowa) oraz wyrządzenie wierzycielowi szkody (art. 361 § 2 k.c.), pozostającej w związku przyczynowym z naruszeniem zobowiązania (art. 361 § 1 k.c.). Przepis ten stanowi podstawę uzyskania odszkodowania w miejsce świadczenia w zakresie, w jakim nie zostało ono spełnione lub zostało spełnione nienależycie. W takim wypadku obowiązek świadczenia – w części, w jakiej został naruszony przez dłużnika – ulega przekształceniu w obowiązek naprawienia szkody.

Termin przedawnienia roszczenia o odszkodowanie ex contractu rozpoczyna zatem bieg w chwili, w której powstała szkoda pozostająca w związku z naruszeniem zobowiązania, a nie w chwili samego wykonania umowy (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2010 roku, I CSK 407/09, oraz z dnia 19 grudnia 2007 roku, V CSK 340/07)

Tym samym, w przypadku ujawnienia się wady budynku (będącej konsekwencją nienależytego wykonania umowy), szkoda pojawia się z chwilą poniesienia przez właściciela nieruchomości wydatku na usunięcie takiej wady. Jest to tzw. szkoda rzeczywista polegająca na uszczupleniu majątku tej osoby o kwotę, która przeznaczona została na usunięcie wady.

Roszczenia terminowe i bezterminowe

Zauważyć należy, że roszczenie o naprawienie szkody mającej charakter deliktowy (art. 415 k.c.),
której nie dotyczy niniejszy artykuł, jest roszczeniem terminowym. Zgodnie bowiem z art. 442¹ § 1 zd. 2 k.c. maksymalny okres przedawnienia to dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Roszczenie natomiast o naprawienie szkody mającej charakter kontraktowy (art. 471 k.c.) jest, co do zasady, roszczeniem bezterminowym. Poza bowiem kilkoma wybranymi stosunkami prawnymi (np. umowa użyczenia, kontraktacja) nie ma w kodeksie cywilnym przepisów, które regulowałyby zasady przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej ich niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem. Nie został zatem wskazany końcowy termin, w którym roszczeń tych można dochodzić.

Powstanie szkody rozpocznie bieg przedawnienia

Zgodnie z art. 120 § 1 zd. k.c. bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jak łatwo zauważyć, koniecznym warunkiem stosowania ww. przepisu jest istnienie samego przedmiotu przedawnienia, tj. roszczenia majątkowego, które „mogłoby się przedawnić”. Jak bowiem wspomniano, roszczenie odszkodowawcze ex contractu może powstać dopiero wówczas, gdy spełnione zostaną jego przesłanki. Do jego powstania nie wystarczy samo naruszenie zobowiązania (którego skutkiem jest powstanie np. wady budynku). Konieczne jest jeszcze zaistnienie szkody pozostającej z nim w związku przyczynowym (art. 471 k.c.). Chwilą, w której wierzyciel najwcześniej może wezwać dłużnika do zapłaty odszkodowania jest dzień, w którym doszło do spełnienia wszystkich przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej. W konsekwencji, w tym momencie rozpocznie się bieg przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody ex contractu.

Jak podkreśla się w doktrynie prawnej w przypadku odpowiedzialności ex contractu samo naruszenie umowy nie będzie mogło stanowić podstawy do uruchomienia takiej odpowiedzialności, gdyż niezbędne jest stwierdzenie powstania szkody. Szkoda jest następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, czyli musi pozostawać w związku przyczynowym ze zdarzeniem ją wywołującym.

Podsumowanie

Reasumując, termin przedawnienia roszczeń z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania przedmiotu umowy rozpoczyna swój bieg w momencie powstania szkody po stronie wierzyciela. Takie nowe podejście do kwestii przedawnienia roszczeń odszkodowawczych otwiera wielu podmiotom drogę do dochodzenia odszkodowania z tytułu nienależytego wykonania umowy w odległym okresie od daty wykonania umowy. Powyższe posiada bardzo duże znaczenie praktyczne, umożliwia bowiem dochodzenie roszczeń w czasie, w którym – przy klasycznym podejściu – byłoby ono już przedawnione.