Uchwalony przez Sejm projekt ustawy o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych na zapewnienie płynności finansowej przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o zmianie niektórych innych ustaw, zwanej potocznie „Tarczą antykryzysową 4.0” prawodawca zamierza między innymi wprowadzić zmiany do przepisów dotyczących kontroli inwestycji dotyczących przedsiębiorstw o strategicznym znaczeniu dla państwa, które obowiązują od 2015 roku. Propozycje objęte nowelizacją znacząco rozszerzają zakres stosowania kontroli objęcia udziałów w spółkach o szczególnym znaczeniu dla państwa oraz wprowadzają nową procedurę kontrolną. Dla uzyskania pełnego obrazu znaczenia zmian zachęcamy do zapoznania się ze stanem prawnym sprzed oraz po wdrożeniu nowelizacji, aby upewnić się, czy np. planowana przez Państwa sprzedaż akcji czy podwyższenie kapitału spółki nie podlega któremukolwiek z ograniczeń lub – jeżeli podlega to w jaki sposób powinni Państwo zadziałać, aby nie narazić się na odpowiedzialność.

Przed nowelizacją

Przepisy w bieżącym brzmieniu wskazują, że objęte ochroną mogą zostać podmioty zajmujące się np.: energetyką, przemysłem zbrojeniowym czy działalnością telekomunikacyjną. Rada Ministrów wydaje rozporządzenie, w którym uwzględnia spółki podlegające kontroli w zakresie zbywania w nich akcji bądź udziałów są to m.in. PKN Orlen S.A., KGHM Polska Miedź S.A., TK Telekom sp. z o.o. Zgłoszeniu podlega zamiar podjęcia takich czynności które doprowadzą do nabycia lub osiągnięcia istotnego uczestnictwa albo nabycia dominacji w spółce osobowej lub kapitałowej podlegającej ochronie albo nabycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części zajmującej się działalnością zakwalifikowaną jako podlegającą ochronie. Za istotne uczestnictwo uznaje się sytuację, w której podmiot zyskuje 20%, 25% czy 33% ogółu głosów w organie właścicielskim spółki, bądź udziału w kapitale zakładowym spółki. Jeżeli wskaźnik ten osiągnie 50% mówimy o dominacji. Już sam zamiar przekroczenia każdego z wymienionych progów rodzi obowiązek złożenia odpowiedniego zawiadomienia, również wtedy kiedy nabycie ma charakter pośredni (np. poprzez spółki zależne) lub następczy.

Kiedy należy zgłosić inwestycję?

Obowiązek notyfikacyjny zasadniczo powstaje przed zawarciem umowy lub dokonaniem innej czynności, która zobowiązuje do wykonania czynności skutkującej nabyciem istotnego uczestnictwa bądź dominacji. Jeżeli następuje to w wyniku zawarcia więcej niż jednej umowy to odpowiednie zawiadomienie należy złożyć przed zawarciem ostatniej z nich. W niektórych wypadkach (np. nabycia pośredniego) zawiadomienie może być złożone w ciągu od 7 do 30 dni od dokonania czynności skutkującej uzyskania istotnego uczestnictwa lub nabycia dominacji. Zawiadomienie o zamiarze nabycia akcji składa się organowi kontroli, który został wskazany osobno dla każdej spółki podlegającej ochronie w rozporządzeniu do ustawy (obecnie jest to minister właściwy ds. energii albo minister właściwy ds. gospodarki).

Złożenie wniosku rozpoczyna postępowanie, które powinno trwać do 90 dni i które kończy się wydaniem przez organ nadzoru sprzeciwu do nabycia udziałów lub akcji bądź zgody na przeprowadzenie inwestycji. Sprzeciw może być uzasadniony szeregiem argumentów skupiających się wokół celów publicznych z zakresu np. bezpieczeństwa, stosunków zagranicznych czy nienaruszalności terytorium RP. Nabycie bądź osiągniecie istotnego uczestnictwa bądź dominacji mimo wydania decyzji negatywnej przez organ kontroli, bądź bez dokonania zgłoszenia, powoduje nieważność dokonanej czynności, w niektórych wypadkach może spowodować też utratę możliwości wykonywania prawa głosu w spółce zależnej. Co więcej osobom, które dopuszczają się takich czynów grożą surowe sankcje karne – grzywna w wysokości do 100 milionów złotych lub kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat. Takie same konsekwencje grożą osobom, które nie złożyły zawiadomienia będąc zobowiązanymi z mocy ustawy bądź na podstawie umowy do zajmowania się sprawami danego podmiotu.

Nowa procedura

Przepisy tarczy antykryzysowej 4.0 na okres dwóch lat obok wyżej opisanych rozwiązań wprowadzają działającą równolegle formę kontroli, która w założeniu ustawodawcy ma uchronić polską gospodarkę przed niepożądanymi skutkami epidemii COVID-19. Kontroli podlegają nie tylko indywidualnie wskazane przedsiębiorstwa, ale wszystkie działające w ramach wskazanych w ustawie branż lub spełniające inne wskazane w projekcie warunki. Zalicza się do nich m.in.:

  • spółki publiczne w rozumieniu ustawy o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych,
  • podmioty posiadające infrastrukturę krytyczną w rozumieniu ustawy o zarządzaniu kryzysowym,
  • spółki działające w branży IT, które dostarczają programy wykorzystywane w:
    • energetyce,
    • transporcie i logistyce,
    • zaopatrywaniu w wodę i oczyszczaniu ścieków,
    • systemach płatności bezgotówkowych,
    • transakcjach konwencjonalnych,
    • świadczeniu usług rozrachunku papierów wartościowych,
    • świadczeniu usług ubezpieczeniowych
    • przetwarzaniu danych,
    • obsłudze szpitali, laboratoriów lub urządzeń medycznych oraz sprzedaży leków na receptę,
    • telekomunikacji,
    • zaopatrywaniu w żywność,
  • spółki działające w sektorze energetycznym i zajmują się m.in. magazynowaniem, produkcją, transportem lub obrotem energii elektrycznej, gazu ziemnego, ropy naftowej, oleju napędowego czy benzyn silnikowych,
  • spółki produkujące chemikalia, nawozy i wyroby chemiczne,
  • spółki branży telekomunikacyjnej,
  • spółki zajmujące się przeładunkiem towarów w portach morskich w Gdyni, Gdańsku, Szczecinie i Świnoujściu oraz portach śródlądowych,
  • podmioty produkujące sprzęt medyczny, leki lub inne wyroby farmaceutyczne,
  • przedsiębiorcy sektora spożywczego zajmujący się przetwórstwem mięsa, mleka, zbóż, owoców i warzyw.

Drugą przesłanką konieczną do spełnienia jest wypracowanie przez przedsiębiorstwo w którymkolwiek z dwóch ostatnich lat obrotowych przychodu w wysokości co najmniej 10 milionów euro – dopiero wypełnienie tych dwóch warunków łącznie pozwala na klasyfikację podmiotu pod taką szczególną formę ochrony.

Nowa procedura ma chronić przed nabywaniem udziałów bądź akcji, które uprawniają do posiadania co najmniej 20% ogólnej liczby głosów w organie właścicielskim spółek, przez osoby, które nie mają obywatelstwa członkowskiego UE oraz podmioty, których siedziba znajduje się poza terytorium Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo mają siedzibę na ich terenie, ale mniej niż dwa lata od dnia zgłoszenia oraz przez spółki zależne od takich podmiotów.

Rolę organu kontroli w tej procedurze zawsze pełni Prezes UOKiK. Obowiązek złożenia zawiadomienia powstaje:

  • wraz z zamiarem nabycia lub osiągniecia znaczącego uczestnictwa albo
  • zamiarem nabycia dominacji albo
  • z chwilą nabycia lub osiągnięcia znaczącego uczestnictwa albo
  • z chwilą nabycia dominacji

przez podmiot, który ma swoją siedzibę poza UE / EOG.

Procedurę podzielono na dwie fazy. Pierwsza – sprawdzająca – ma trwać maksymalnie 30 dni. Na tym etapie organ ma określić, czy sprawa wymaga dalszej kontroli, czy też może nie jest ona konieczna i zakończona może być wydaniem decyzji o braku sprzeciwu wobec transakcji. Dalsze postępowanie może trwać do 120 dni, w czasie których Prezes UOKiK będzie ustalał czy w związku z planowaną inwestycją istnieje co najmniej potencjalne zagrożenie dla porządku lub bezpieczeństwa czy zdrowia publicznego. Jeżeli stwierdzi, że takie zagrożenie istnieje wyda decyzję o sprzeciwie wobec osiągnięcia znaczącego uczestnictwa bądź dominacji. Analogiczny finał może mieć to postępowanie, jeżeli jego uczestnik nie uzupełni w terminie braków formalnych, nie przedstawi dodatkowych wyjaśnień, których zażąda organ lub nie będzie możliwe ustalenie czy uczestnik jest polskim obywatelem, lub posiada siedzibę na terenie UE/EOG w przypadku podmiotów innych niż osoby fizyczne.

Skutki niedokonania zgłoszenia lub postępowania wbrew sprzeciwowi Prezesa UOKiK

W przypadku doprowadzenia do osiągnięcia znaczącego uczestnictwa bądź dominacji bez wcześniejszego zawiadomienia albo wbrew wydanej przez Prezesa UOKiK decyzji czynność ta jest nieważna i niemożliwe co do zasady będzie korzystanie z praw przysługujących zwyczajnie właścicielowi akcji bądź udziałów, np. wykonywania prawa głosu w organie stanowiącym spółki.

Za nabycie lub osiągnięcie znaczącego uczestnictwa bądź dominacji bez wcześniejszego zawiadomienia Prezesa UOKiK grożą kary grzywny do 50 milionów złotych lub kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat. Taka sama sankcja może być wyznaczona osobie, która doprowadzi do takiego stanu rzeczy reprezentując osobę prawną bądź jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej. Surowe kary grożą też osobom, które będąc zobowiązanymi do zajmowania się sprawami podmiotu zależnego wiedząc o inwestycji niezgodnej z omawianymi przepisami nie złożyły odpowiedniego zawiadomienia – grzywna może wynosić do 5 milionów złotych, a grożąca kara pozbawienia wolności – od 6 miesięcy do 5 lat. Analogiczne sankcje stosuje się wobec osób, które wykonują prawo głosu na posiedzeniu organu stanowiącego (np. walnego zgromadzenia akcjonariuszy) podmiotu podlegającego ochronie, a pomimo powstania obowiązku nie złożyły odpowiedniego zawiadomienia do Prezesa UOKiK.