W dniu 19 lipca 2010 r. weszła w życie ustawa z dnia 17 grudnia 2010 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44). Było to niewątpliwie wydarzenie szeroko komentowane na łamach prasy oraz w programach publicystycznych. Już dawno żadna zmiana prawa nie wywołała takiej burzy medialnej. Poniedziałek 19 lipca 2010 r., w środowisku przedsiębiorców został wręcz nazwany „czarnym poniedziałkiem”. Czy słusznie?
Minął już ponad miesiąc od kiedy ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym weszła w życie. Z informacji prasowych wynika jednak, że pierwsze pozwy zbiorowe, które zostały złożone w sądach są skierowane przeciwko Skarbowi Państwa i gminom, nie zaś przeciwko przedsiębiorcom. Skarb Państwa został już pozwany przez powodzian oraz pacjentów. Powodzianie – mieszkańcy Piaseczna zarzucają Skarbowi Państwa, ale także gminie Piaseczno nieutrzymanie miejscowego kanału w należytym stanie. Skarb Państwa pozywają także pacjenci zarażeni żółtaczką na skutek podania im preparatu krwiopochodnego zanieczyszczonego m.in. wirusem HCV. Pojawiają się także zapowiedzi innych pozwów zbiorowych, w znacznej części powodzian z różnych rejonów Polski. Prokuratoria Generalna przewiduje, iż przeciwko Skarbowi Państwa w postępowaniu grupowym mogą wystąpić także osoby osadzone w zakładach karnych i aresztach śledczych.
Wydaje się więc, że pierwsze pozwy zbiorowe dotyczą w większości roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych. Jest to jedna z trzech kategorii spraw, które mogą być rozpatrywane w postępowaniu grupowym. Poza sprawami z tego tytułu, w postępowaniu tym mogą być rozpoznawane także roszczenia o ochronę konsumentów oraz z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. Trudno ostatecznie przesądzić, czy z nowych przepisów korzystać będą częściej osoby poszkodowane z tytułu czynów niedozwolonych, czy też będą to konsumenci. Wiele pozwów zbiorowych zapowiadanych jest bowiem również w sprawach konsumenckich.
Złożone już pozwy zbiorowe, zanim zostaną rozpoznane merytorycznie, przejdą jeszcze długą drogę weryfikacji w sądach. W pierwszej kolejności pozwy będą bowiem sprawdzane pod względem formalnym. Nowa ustawa przewiduje, że oprócz typowych wymogów przewidzianych przez kodeks postępowania cywilnego, pozew w tym szczególnym postępowaniu musi także zawierać także wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym, wskazanie okoliczności uzasadniających rozpoznanie sprawy w tym trybie, określenie wysokości roszczenia każdego członka grupy lub podgrup, oświadczenie powoda, że działa ona jako reprezentant grupy, oświadczenie członków grupy o przystąpieniu do grupy i wyrażeniu zgody, co do osoby reprezentanta grupy oraz umowę reprezentanta z pełnomocnikiem, określającą sposób wynagrodzenia pełnomocnika.
Spełnienie wymogów formalnych nie powinno jednak nastręczać większych trudności. Wydaje się jednak, że większe problemy mogą wystąpić na etapie badania przez sąd samej dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym. Wątpliwości budzi możliwość wszczęcia postępowania grupowego w wielu sprawach, których zapowiedzi pojawiają się w mediach. O tym, czy dana sprawa kwalifikuje się do tego postępowania zdecyduje sąd na rozprawie. W przypadku stwierdzenia niedopuszczalności pozew zostanie odrzucony, a sprawy będą mogły być rozpoznane w osobnych postępowaniach wytoczonych na skutek pozwów wniesionych przez poszczególnych członków grupy.
Dodatkowym praktycznym utrudnieniem, mogą się okazać przepisy przewidujące możliwość zobowiązania powoda przez sąd na wniosek pozwanego do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu w wysokości do 20% wartości przedmiotu sporu. Potencjalni pozwani już zapowiadają, że będą składać takie wnioski w odpowiedzi na pozwy zbiorowe. Niezłożenie kaucji w terminie wskazanym przez sąd spowoduje odrzucenie pozwu.
Dotychczas ilość zgłoszonych roszczeń w postępowaniu grupowym, w stosunku do zapowiedzi, nie wydaje się zbyt duża. Prawdziwa fala pozwów zbiorowych może mieć miejsce w przypadku przekazania przez media informacji o wygraniu pierwszych spraw w tym postępowaniu.