Przekształcenie jednoosobowej działalności w spółkę kapitałową – jakie problemy pomoże rozwiązać?

Przedsiębiorcy prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą powinni interesować się możliwością przekształcenia co najmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, wraz z rozwojem firmy rośnie rozmiar podejmowanych przedsięwzięć, a tym samym – z reguły – ryzyko prowadzonej działalności. Tak długo natomiast, jak przedsiębiorca działa w formie jednoosobowej, za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa odpowiada samodzielnie, całym swoim majątkiem.

Po drugie, po śmierci jednoosobowego przedsiębiorcy nie ma aktualnie możliwości niezakłóconego kontynuowania jego działalności przez spadkobierców. Problem sukcesji jest istotny o tyle, że według danych dostępnych na stronie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, dotyczy około 100 przypadków w miesiącu. Prace legislacyjne w kierunku ułatwienia sukcesji jednoosobowych działalności mogą jednak potrwać. Przekształcenie w spółkę kapitałową jest natomiast dostępnym dla przedsiębiorców rozwiązaniem, które pozwala eliminować powyższe ryzyka.

Zmiana zasad odpowiedzialności za zobowiązania

Niewątpliwą korzyścią z przekształcenia jest zmiana zasad odpowiedzialności za zobowiązania związane z prowadzoną działalnością. Jak wspomniano, przed przekształceniem za takie zobowiązania odpowiada sam przedsiębiorca – majątkiem osobistym i bez ograniczenia. Od dnia przekształcenia (tj. od dnia wpisu spółki przekształconej w KRS) za nowe zobowiązania odpowiada już sama spółka.

Za zobowiązania związane z prowadzoną działalnością gospodarczą powstałe przed dniem przekształcenia jeszcze przez okres 3 lat odpowiada natomiast solidarnie spółka i przedsiębiorca jednoosobowy. W tym „przejściowym okresie” wierzyciel może zatem żądać zapłaty całości lub części długu związanego z jednoosobową działalnością gospodarczą wedle swego wyboru: od spółki albo przekształcanego przedsiębiorcy, względnie od jednego i drugiego, a zapłata przez spółkę zwalnia z długu przedsiębiorcę i odwrotnie. Po upływie 3 lat, liczonych od dnia przekształcenia, za długi powstałe przed dniem przekształcenia odpowiada już tylko sama spółka.

Uniknięcie paraliżu przedsiębiorstwa w razie śmierci przedsiębiorcy

W aktualnym stanie prawnym ze śmiercią jednoosobowego przedsiębiorcy wiąże się wiele problemów, które w praktyce uniemożliwiają lub istotnie utrudniają wznowienie działalności przedsiębiorstwa. Należy do nich m.in. to, że wskutek śmierci przedsiębiorcy wygasają co do zasady umowy o pracę i pełnomocnictwa, niektóre umowy cywilnoprawne (np. umowy zlecenia, gdy przedsiębiorca jest przyjmującym zlecenie i inaczej nie zastrzeżono w umowie, umowy o dzieło, gdy wykonanie dzieła zależy od osobistych cech przedsiębiorcy), a także decyzje administracyjne wymagane do prowadzenia danego rodzaju działalności gospodarczej (np. koncesje, licencje, zezwolenia). Często dochodzi też do sporów między spadkobiercami co do kontynuowania działalności przedsiębiorstwa.

Przekształcenie w spółkę kapitałową pozwala uniknąć powyższych komplikacji. Śmierć wspólnika (akcjonariusza), jakim po przekształceniu staje się dotychczasowy jednoosobowy przedsiębiorca, co do zasady nie ma wpływu na stosunki prawne z udziałem spółki. W szczególności, nie powoduje wygaśnięcia umów (w tym umów z pracownikami), czy pełnomocnictw, ani utraty dotychczasowych uprawnień przez spółkę. Nie ma też wpływu na prowadzenie bieżących spraw spółki przez zarząd (o ile jedyny wspólnik nie był jednocześnie jedynym członkiem zarządu). Udziały (akcje) w spółce podlegają natomiast dziedziczeniu. W spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością możliwe jest przy tym autonomiczne uregulowanie kwestii związanych ze wstąpieniem do spółki spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika i uniknięcie niechcianych sporów. Dla przykładu, umowa spółki może stanowić, że udziały zmarłego wspólnika nie mogą podlegać podziałowi pomiędzy spadkobierców, ale wszystkie muszą przypaść tylko jednemu z nich.

Ułatwienie zmian właścicielskich

Po przekształceniu alternatywą dla zbycia przedsiębiorstwa na podstawie umowy jest sprzedaż wszystkich udziałów lub akcji w przekształconej spółce. Łatwiejsze staje się tym samym pozyskanie kupca na przedsiębiorstwo, ponieważ przy transakcjach pierwszego rodzaju, jak będzie o tym jeszcze mowa, przeniesienie części składników przedsiębiorstwa może się okazać niemożliwe z powodu przeszkód prawnych. Przy sprzedaży udziałów lub akcji takich problemów nie ma.

Możliwe jest też zaangażowanie kapitałowe w działalność przedsiębiorstwa większej liczby podmiotów np. przez zbycie przez dotychczasowego jednoosobowego przedsiębiorcę części udziałów lub akcji na rzecz współpracowników lub członków rodziny. Dalszy obrót udziałami (akcjami) można jednocześnie „skontrolować” uzależniając go w umowie spółki (statucie) od uzyskania zgody pozostałych wspólników (akcjonariuszy). Łatwiejsze staje się też uzyskanie finansowania z zewnątrz, np. przez podwyższenie kapitału zakładowego w spółce i wydanie inwestorowi udziałów lub akcji w zamian za wnoszony wkład, z przeznaczeniem jego istotnej części na kapitał zapasowy spółki.

Zachowanie praw i obowiązków przedsiębiorcy

Istotne jest też to, że zmiana reżimu prawnego na reżim spółki kapitałowej, odbywa się „bezboleśnie” o tyle, że wedle ustawy spółce przekształconej przysługują prawa i obowiązki przekształcanego przedsiębiorcy związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, w tym także przyznane mu koncesje, zezwolenia i ulgi. Zachowanie przez spółkę wymienionych praw i obowiązków w miejsce dotychczasowego jednoosobowego przedsiębiorcy następuje z mocy prawa i co do zasady nie wymaga żadnych dodatkowych czynności, jak aneksowanie umów czy uzyskanie zgód wierzycieli. Jest to podstawowa cecha, jaka odróżnia przekształcenie np. od wniesienia przedsiębiorstwa jako wkładu do istniejącej lub nowo zakładanej spółki. W niektórych przypadkach powyższa reguła doznaje jednak wyjątków, np. gdy przejście koncesji lub zezwolenia na spółkę przekształconą jest wyłączone przepisami ustaw szczególnych lub treścią tych decyzji.

Alternatywa: aport przedsiębiorstwa do spółki

Jedną z alternatyw dla przekształcenia jednoosobowego przedsiębiorcy w spółkę jest wniesienie przedsiębiorstwa jako wkładu niepieniężnego do spółki kapitałowej z jednoczesnym zakończeniem prowadzenia działalności w formie jednoosobowej. Procedura z tym związana jest z reguły krótsza i prostsza niż w przypadku przekształcenia. Nie znajduje jednak wtedy zastosowania zasada wstąpienia przez spółkę z mocy prawa we wszystkie prawa i obowiązki przedsiębiorcy związane z działalnością przedsiębiorstwa. W konsekwencji, należy osobno badać możliwość przeniesienia każdego z praw i obowiązków związanych z prowadzoną działalnością pod kątem obowiązywania przepisów lub postanowień umów ograniczających lub wyłączających takie przeniesienie. W szczególności, konieczne jest wtedy uzyskanie zgód wierzycieli na przeniesienie na spółkę zobowiązań jednoosobowego przedsiębiorcy (tak, by ten ostatni został z nich zwolniony). W praktyce może się okazać, że liczba czynności wymaganych w związku z przeniesieniem przedsiębiorstwa na spółkę jest porównywalna, a nawet większa, od czynności wymaganych dla przekształcenia, albo że przeniesienie na spółkę niektórych składników przedsiębiorstwa nie jest możliwe.

Projektowane rozwiązania w zakresie sukcesji jednoosobowych przedsiębiorstw

Dla porządku wskazujemy też, że część problemów związanych ze śmiercią jednoosobowego przedsiębiorcy może rozwiązać ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, według projektu Ministra Rozwoju i Finansów. Projekt zakłada m.in. wprowadzenie instytucji zarządcy sukcesyjnego, który po śmierci przedsiębiorcy tymczasowo zarządzałby jego przedsiębiorstwem. Ustawa ma też umożliwiać utrzymanie w mocy – w większej niż dotychczas liczbie przypadków – umów o pracę i umów cywilnoprawnych, zawartych przez przedsiębiorcę, a także decyzji administracyjnych związanych z prowadzonym przedsiębiorstwem (jak koncesje, licencje i zezwolenia). Zaznaczamy jednak, że projekt ustawy jest na razie na etapie opiniowania i nie jest jeszcze pewne, czy, kiedy i w jakiej finalnej wersji ustawa wejdzie w życie.

Przekształcać się czy się nie przekształcać?

Podjęcie decyzji co do przekształcenia wymaga analizy sytuacji prawnej prowadzonego przedsiębiorstwa i ustalenia celów, jakie chce się osiągnąć. Procedura przekształcenia jest kilkuetapowa i ma określone konsekwencje prawno-podatkowe, skutkując m.in. zmianą zasad opodatkowania przychodów z prowadzonej działalności. Jak natomiast wskazywano, niektóre korzyści związane z przekształceniem można osiągnąć z wykorzystaniem innych – także mniej sformalizowanych – rozwiązań prawnych. Przy podejmowaniu decyzji należy mieć jednak na uwadze, że żadne z tych alternatywnych rozwiązań nie pozwoli jednocześnie: odciążyć osobistego majątku przedsiębiorcy z zobowiązań związanych z prowadzoną działalnością w wyniku „przejścia” na formę prawną spółki kapitałowej, a także zapewnić możliwości niezakłóconego funkcjonowania przedsiębiorstwa po śmierci przedsiębiorcy. Ponadto, w razie śmierci spółka daje możliwość zachowania przez kontynuatorów w szerokim zakresie praw oraz obowiązków, czego nie gwarantuje jednoosobowe przedsiębiorstwo.