Wyjątkowa sytuacja związana z zagrożeniem wynikającym z szybkiego rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV-2 zmusiła polskie władze do dynamicznej reakcji i wprowadzenia regulacji prawnych mających ułatwić walkę z pandemią. Cztery dni po stwierdzeniu w Polsce pierwszego przypadku zarażenia koronawirusem weszła w życie specustawa („Ustawa z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych”), wprowadzająca szereg daleko idących rozwiązań m.in. w zakresie kompetencji niektórych organów oraz dodatkowych obowiązków podmiotów prywatnych. Regulacje zawarte w powyższym akcie muszą mieć na uwadze szerokie grono przedsiębiorców, w szczególności działających w branży farmaceutycznej oraz turystycznej.

Polecenie pracy zdalnej – możliwość, a nie obowiązek

Za jeden z podstawowych sposobów walki z rozprzestrzenianiem się koronawirusa uznaje się ograniczenie gromadzenia się ludzi w przestrzeni publicznej, transporcie publicznym oraz miejscach pracy. Specustawa przyznała pracodawcom możliwość polecenia pracownikom, aby wykonywali pracę w sposób zdalny, czyli poza zakładem pracy (art. 3 specustawy). To pracodawca decyduje o tym, kto i jak długo będzie realizować zadania w ten sposób. Pracownika pracującego zdalnie niezmiennie obowiązują pozostałe przepisy prawa pracy, np. dotyczące czasu pracy.

Nowe uprawnienia Prezesa Rady Ministrów Głównego Inspektora Sanitarnego oraz wojewodów

Szczególnie daleko idącym rozwiązaniem jest wprowadzona specustawą instytucja poleceń, które Prezes Rady Ministrów może wydawać każdemu przedsiębiorcy (art. 11 ust. 2 specustawy). Wydanie polecenia następuje na wniosek wojewody, po poinformowaniu Ministra Rozwoju. Nie musi być ono uzasadniane i ma zostać wykonane natychmiast. Forma wydawania poleceń jest elastyczna – może być pisemna (decyzja administracyjna), ustna, telefoniczna lub mailowa (tj. za pomocą środków komunikacji elektronicznej). Realizacja polecenia następuje na podstawie umowy zawartej z przedsiębiorcą przez wojewodę. Za jego wykonanie płaci Skarb Państwa. Co ważne, w ustawie wskazano, że prace związane z prowadzeniem przygotowań do realizacji polecenia (np. prace planistyczne) mają być finansowane ze środków własnych przedsiębiorcy.

Kolejnym organem, który uzyskał dodatkowe kompetencje jest Główny Inspektor Sanitarny. Specustawa umożliwia mu wydawanie decyzje, zaleceń i wytycznych – również za pośrednictwem upoważnionego wojewódzkiego inspektora sanitarnego – skierowanych do osób prywatnych lub przedsiębiorców (art. 17 specustawy). Powyższe akty mogą w szczególności dotyczyć przedsiębiorstw wykonujących działalność leczniczą oraz pracodawców. Decyzje GIS nakładają określone obowiązki – np. do podjęcia wskazanych czynności zapobiegawczych lub kontrolnych, dystrybucji produktów leczniczych, wyrobów medycznych (dotyczy to przede wszystkim hurtowni farmaceutycznych), środków ochrony osobistej (dotyczy ich producentów, dystrybutorów lub importerów), współdziałania z innymi organami. Tak jak polecenia Prezesa Rady Ministrów, decyzje GIS podlegają natychmiastowemu wykonaniu oraz nie wymagają uzasadnienia. Co do zasady powinny być wydawane na piśmie, jednak w wyjątkowych sytuacjach mogą przyjąć formę ustną. Ustawa umożliwia odwołanie się od decyzji GIS w ciągu dwóch dni roboczych od doręczenia lub potwierdzenia na piśmie decyzji wydanej ustnie. Zalecenia i wytyczne GIS określają sposób postępowania w trakcie realizacji zadań Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Są ogłaszane poprzez umieszczenie we właściwym Biuletynie Informacji Publicznej.

Nowe przepisy umożliwiają wojewodom wydawanie poleceń, które mogą zostać skierowane do wszystkich organów administracji rządowej działających w województwie (np. naczelników urzędów skarbowych, komendantów  oddziałów Straży Granicznej), organów samorządu terytorialnego (np. rada miasta), samorządowych osób prawnych (np. spółki handlowe podlegające samorządom) oraz samorządowych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej (np. szkoły, biblioteki publiczne). Polecenia mają być wydawane „w związku z przeciwdziałaniem COVID-19”. Jaki ma być to związek? Tego ustawodawca nie doprecyzował. Omówione regulacje umożliwiają władzom centralnym znaczące ingerowanie w działanie instytucji i przedsiębiorców również na szczeblu lokalnym.

Zwolnienie z przepisów Prawa zamówień publicznych[1] oraz Prawa budowlanego[2]

Kolejnym rozwiązaniem wprowadzonym przez specustawę jest możliwość pominięcia przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych (art. 6 specustawy). Natomiast będzie to dopuszczalne jedynie w sytuacji szybkiego i niekontrolowanego rozprzestrzeniania się koronawirusa lub gdy będzie tego wymagać ochrona zdrowia publicznego. W takim wypadku, instytucje państwowe będą mogły zamawiać towary i usługi niezbędne do przeciwdziałania koronawirusowi z pominięciem przepisów Prawa zamówień publicznych.

Co więcej, do inwestycji związanych z przeciwdziałaniem COVID-19 nie będą miały zastosowania przepisy ustawy Prawo budowlane, ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym[3] oraz ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami[4] (art. 12 specustawy). Ułatwienie to dotyczy każdego etapu prowadzenia tego typu inwestycji, a więc projektowania, budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych, w tym zmiany sposobu użytkowania.

Regulacje dotyczące branży turystycznej i transportowej

Szczególne regulacje objęły także przedsiębiorców turystycznych, którzy mogą domagać się zwrotu wpłat przekazanych na Turystyczny Fundusz Gwarancyjny (art. 13 specustawy). Wystąpienie z żądaniem ich zwrotu jest możliwe, jeżeli w związku z zagrożeniem epidemią koronawirusa przestała obowiązywać umowa o udział w imprezie turystycznej – w wyniku odstąpienia przez podróżnego lub rozwiązania przez przedsiębiorcę. Przedsiębiorca, który chce odzyskać wpłaty, powinien w ciągu 60 dni od odstąpienia od umowy lub jej rozwiązania wystąpić ze stosownym wnioskiem do Turystycznego Funduszu Gwarancyjnego. W takiej sytuacji przedsiębiorca turystyczny powinien zwrócić klientom wpłaty, których dokonali. Co więcej, nie może domagać się opłaty za odstąpienie. W razie rozwiązania umowy przez organizatora turystyki (biuro podróży) podróżni nie mają możliwości domagania się dodatkowego odszkodowania lub zadośćuczynienia.

Przepisy omawianej ustawy ograniczają również odpowiedzialność odszkodowawczą przedsiębiorców działających w branży transportowej. Dotyczy to przypadku wyrządzenia szkody w związku z działaniami władz publicznych mającymi na celu przeciwdziałanie COVID-19 przedsiębiorcy zarządzający lotniskiem, dworcem kolejowym, przewoźnicy lotniczy, kolejowi lub drogowi, nie będą ponosili za nią odpowiedzialności prawnej. Dotyczy to w szczególności braku możliwości przewozu.

Regulacje dotyczące branży farmaceutycznej oraz sprzedaży produktów leczniczych

Od 8 marca 2020 roku Minister Zdrowia ma możliwość ustalenia maksymalnego poziomu cen produktów leczniczych, wyrobów medycznych oraz środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego (dokonuje tego w obwieszczeniu). Ponadto może on ogłosić wykaz produktów leczniczych, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych, które hurtownia farmaceutyczna będzie mogła sprzedawać wyłącznie do aptek, punktów aptecznych, innych hurtowni farmaceutycznych oraz zakładów leczniczych lub podmiotów leczniczych działających na terytorium Polski. Producenci oraz importerzy wyrobów zamieszonych na liście będą mogli sprzedawać je wyłącznie do hurtowni farmaceutycznych.

Co więcej, specustawa poszerza katalog przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym o przedsiębiorców wytwarzających i dystrybuujących produkty lecznicze, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, środki ochronne i wyroby medyczne oraz udzielających świadczeń zdrowotnych.

Szybkie wejście w życie i częściowo ograniczone czasowo obowiązywanie

Ze względu na szczególne okoliczności, przepisy specustawy zaczęły obowiązywać już dzień po jej ogłoszeniu, czyli 8 marca 2020 roku. W zdecydowanej większości nowe przepisy będą wiążące przez 180 dni od momentu wejścia ustawy w życie (np. art. 3 dotyczący pracy zdalnej, art. 6 dotyczący zwolnienia od stosowania przepisów Prawa zamówień publicznych, art. 12 odnoszący się do zwolnienia od stosowania przepisów Prawa budowlanego, art. 10 ust. 1 i 11 ust. 1 specustawy dotyczące poleceń wydawanych przez Premiera i wojewodów np. organom samorządu terytorialnego), jednak część obowiązywać ma przez 365 dni (art. 31 specustawy dotyczący możliwości dokonywania zmian w budżecie państwa) lub bezterminowo.

Szczególną uwagę zwraca ostatnia grupa przepisów, a więc tych, które mające obowiązywać bezterminowo. Należą do niej regulacje umożliwiające Radzie Ministrów daleko idące ingerowanie w działalność podmiotów prywatnych, w tym części przedsiębiorców (np. art. 8 specustawy dotyczący ustalania przez Ministra Zdrowia maksymalnych cen leków, wyrobów medycznych i środków spożywczych specjalnego przeznaczenia).

Należy mieć na uwadze, że działania podejmowane na podstawie specustawy powinny wynikać bezpośrednio z zagrożenia wirusem SARS-CoV-2. Oznacza to, że jej przepisy nie mogą być stosowane w sposób dowolny, w każdej sytuacji, należy z nich korzystać tylko, gdy jest to konieczne do zapobiegania i zwalczania zakażenia koronawirusem oraz rozprzestrzeniania się choroby zakaźnej, którą wywołuje.

Powyżej omówiono jedyne wybrane regulacje specustawy, które naszym zdaniem mogą mieć największe znaczenie dla szerokiej grupy przedsiębiorców. Warto zapoznać się z całą jej treścią, która jest dostępna w Internetowym Systemie Aktów Prawnych (www.prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf).

[1] Ustawa z dnia z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz.U. 2004 Nr 19, poz. 177

t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1843),

[2] Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. 1994 Nr 89, poz. 414 t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1186),

[3] Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz.U. 2003 Nr 80, poz. 717 t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 293)

[4] Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2003 Nr 162, poz. 1568 t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 282)