Nowe regulacje dotyczące rodzicielstwa – krok po kroku

17 czerwca br. weszła w życie ustawa z dnia 28 maja 2013 roku o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw. Wprowadzone zmiany przewidują zwiększenie katalogu uprawnień

przysługujących pracownikom w związku z rodzicielstwem. I choć datą wejścia w życie tych zmian najbardziej zainteresowane były tzw. Matki Pierwszego Kwartału, to nowa regulacja dotyczy wszystkich pracowników, którzy mają lub planują mieć dzieci.

Przywołana nowelizacja wprowadza w Kodeksie pracy zmiany w zakresie:

możliwości korzystania z urlopu macierzyńskiego przed porodem,
kręgu osób uprawnionych do korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz jego długości,
zupełnie nowej instytucji w postaci urlopu rodzicielskiego,
wydłużenia okresu, w którym pracownik może wykorzystać urlop wychowawczy.

Jednocześnie z powyższymi zmianami wprowadzono nowe przepisy do tzw. ustawy chorobowej, regulującej m.in. kwestię zasiłku macierzyńskiego.

Już w tym miejscu zaznaczyć można, iż zmianom uprawnień związanych z rodzicielstwem omówionym w niniejszym artykule towarzyszyły odpowiednie zmiany w przepisach dotyczących pracowników, którzy przyjęli dziecko na wychowanie i wystąpili do sądu opiekuńczego o jego przysposobienie lub przyjęli dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej.

Urlop macierzyński przed porodem

Dotychczas pracownica w ciąży mogła udać się na urlop macierzyński jeszcze przed urodzeniem dziecka – przepis wskazywał, iż co najmniej 2 tygodnie tego urlopu mogły przypadać przed przewidywaną datą porodu. Taka regulacja stwarzała możliwość wykorzystania urlopu przed porodem nie tylko w wymiarze 2 tygodni, ale i – jeśli taka była wola pracownicy – w większej części. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 180 § 3 k.p. przed przewidywaną datą porodu może przypadać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego. Oczywiście pracownica nadal nie ma obowiązku korzystania z urlopu macierzyńskiego przed porodem w ogóle; jeśli tego nie zrobi, to pierwszym dniem urlopu będzie dzień porodu.

Zmiany dotyczące dodatkowego urlopu macierzyńskiego

W zakresie dodatkowego urlopu macierzyńskiego wprowadzono trzy zasadnicze zmiany.

Po pierwsze, z urlopu tego może teraz skorzystać także pracownik – ojciec. Podobnie jak matka dziecka, może on skorzystać z dodatkowego urlopu w całości lub w części, o czym poniżej.

Po drugie, przyspieszono datę wydłużenia wymiaru tego urlopu. Zgodnie bowiem z dotychczasową regulacją w 2013 roku dodatkowy urlop macierzyński przysługiwał w wymiarze do 4 tygodni (przy urodzeniu jednego dziecka) lub do 6 tygodni (przy ciąży mnogiej), zaś wymiary te miały być wydłużone do odpowiednio 6 i 8 tygodni z dniem 1 stycznia 2014 roku. Wprowadzona nowelizacja jednakże wydłużyła we wskazany powyżej sposób wymiar dodatkowego urlopu macierzyńskiego już od dnia 17 czerwca 2013 roku. Jednocześnie, w związku z wydłużeniem ww. wymiarów, obok istniejącej możliwości jednorazowego wykorzystania dodatkowego urlopu macierzyńskiego, przewidziano możliwość jego podziału na dwie części, przypadające jedna po drugiej, w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności.

Po trzecie wreszcie, tak jak dotychczas możliwe jest łączenie korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu, w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego etatu. Inaczej jednak niż do tej pory, wniosek pracownika w tym zakresie nie jest dla pracodawcy bezwzględnie wiążący. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 182¹ § 6 k.p. pracodawca uwzględnia taki wniosek, chyba że nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. O przyczynie odmowy pracodawca jest zobowiązany poinformować pracownika.

Urlop rodzicielski

Największym novum wprowadzonej nowelizacji jest niewątpliwie instytucja urlopu rodzicielskiego. Urlop ten może być wykorzystany wyłącznie bezpośrednio po wykorzystaniu dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze. Maksymalny wymiar urlopu rodzicielskiego wynosi 26 tygodnie (niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie) i jest on udzielany w wymiarze wielokrotności tygodnia jednorazowo lub w częściach – takich części nie może być więcej niż trzy, z których żadna nie może być krótsza niż 8 tygodni (części muszą przypadać bezpośrednio po sobie).

Z urlopu rodzicielskiego może korzystać zarówno pracownica – matka, jak i pracownik – ojciec. Co więcej, mogą oni jednocześnie korzystać z tego urlopu, jednak w takim przypadku jego łączny wymiar nie może przekroczyć 26 tygodni.

Urlop wychowawczy

W zakresie urlopu wychowawczego ustawodawca nie zmienił jego wymiaru, co oznacza, iż pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do tego urlopu w wymiarze do 3 lat. Nadal także do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy pracy. Inaczej jednak niż dotychczas, pracownik chcący skorzystać z urlopu wychowawczego będzie mógł to uczynić aż do ukończenia przez dziecko 5. roku życia; wcześniej granicą były 4. urodziny dziecka.

Wnioski, wnioski, wnioski

Nowe przepisy, wprowadzając zmiany w zasadach składnia pisemnych wniosków o udzielenie danego urlopu, ujednolicają obowiązujące w tym zakresie zasady. Regulacje kształtują się następująco:

a) wniosek o jednoczesne udzielenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego (w pełnych wymiarach):

pracownica może go złożyć nie później niż 14 dni po porodzie,
wniosek taki jest wiążący dla pracodawcy,
pracownica może zrezygnować z dodatkowego urlopu macierzyńskiego w całości lub w części – wniosek w sprawie rezygnacji należy złożyć niż później niż 14 dni przed przystąpieniem do pracy; wniosek jest wiążący dla pracodawcy,
w razie rezygnacji przez pracownicę z dodatkowego urlopu macierzyńskiego pracownik – ojciec może złożyć pisemny wniosek o udzielenie mu niewykorzystanej części tego urlopu (w całości lub części), w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu; wniosek pracownika jest wiążący dla pracodawcy,
podobnie – pracownica może zrezygnować z urlopu rodzicielskiego w całości lub w części – wniosek w sprawie rezygnacji należy złożyć niż później niż 14 dni przed przystąpieniem do pracy; wniosek jest wiążący dla pracodawcy,
także w razie rezygnacji przez pracownicę z urlopu rodzicielskiego pracownik – ojciec może złożyć pisemny wniosek o udzielenie mu niewykorzystanej części tego urlopu (w całości lub części), w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu; wniosek pracownika jest wiążący dla pracodawcy;

b) wniosek o dodatkowy urlop macierzyński:

składa się w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z niego,
wniosek taki jest wiążący dla pracodawcy,
we wniosku należy wskazać termin zakończenia urlopu macierzyńskiego, a w sytuacji gdy urlop udzielany był w części i wniosek składany jest o udzielenie drugiej – termin zakończenia pierwszej części oraz okres dotychczas wykorzystanego urlopu dodatkowego,
jeśli urlop dodatkowy miałby być połączony z wykonywaniem pracy, wniosek składa się w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy (we wniosku wskazuje się wymiar czasu pracy oraz okres, przez który chce się łączyć urlop z pracą na niepełny etat); pracodawca nie musi uwzględniać wniosku, jeśli jest to niemożliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika;

c) wniosek o urlop rodzicielski:

składa się w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu,
wniosek taki jest wiążący dla pracodawcy,
we wniosku pracownik określa termin zakończenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego, a gdy wniosek dotyczy kolejnej części urlopu rodzicielskiego – termin zakończenia poprzedniej oraz okres dotychczas wykorzystanego urlopu,
do wniosku pracownik dołącza pisemne oświadczenie o braku zamiaru korzystania z urlopu przez dany okres przez drugiego z rodziców albo o okresie jednoczesnego korzystania z urlopu przez oboje rodziców.

Sytuacja pracowników (już) korzystających z uprawnień związanych z rodzicielstwem

Omawiana nowelizacja przewiduje także szczególne rozwiązania dla osób, które w dniu jej wejścia w życie już korzystają z określonych uprawnień związanych z rodzicielstwem.

Pracownik, którego urlop macierzyński kończy się w okresie od 24 do 30 czerwca 2013 roku może skorzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego w nowym, wydłużonym wymiarze. Jeśli wcześniej nie złożył wniosku o udzielenie takiego urlopu, musi jednak to zrobić w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z planowanego dodatkowego urlopu.

Pracownik korzystający w dniu 17 czerwca 2013 roku z dodatkowego urlopu macierzyńskiego (na podstawie złożonego odpowiednio wcześniej wniosku), ma prawo do dodatkowej części takiego urlopu odpowiadającej różnicy między nowym, wydłużonym wymiarem a wymiarem uprzednio udzielonym. Ta dodatkowa część winna przypadać bezpośrednio po wcześniej udzielonym urlopie i jest udzielana na pisemny wniosek pracownika, złożony nie później niż do dnia zakończenia udzielonego wcześniej urlopu.

Pracownik, którego dziecko urodziło się po dniu 31 grudnia 2012 roku, a który w dniu 17 czerwca br. nie przebywał na dodatkowym urlopie macierzyńskim, ma prawo do tego urlopu w wymiarze odpowiadającym różnicy między nowym, wydłużonym wymiarem a wymiarem wykorzystanego urlopu. Wniosek o udzielenie takiej części dodatkowego urlopu macierzyńskiego składa się nie później niż w terminie 7 dni od dnia wejście w życie omawianych zmian (tj. 17 czerwca br.), zaś sam urlop jest udzielany nie później niż w terminie 14 dni od tej daty. Bezpośrednio po wykorzystaniu tego urlopu pracownik w analizowanej sytuacji ma prawo do urlopu rodzicielskiego, udzielanego na wniosek złożony nie później niż do dnia zakończenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego.

Wnioski składane przez pracowników, o których mowa w niniejszej części, są wiążące dla pracodawcy.

Zasiłki

Zasadą jest, iż za okres urlopu macierzyńskiego oraz dodatkowego urlopu macierzyńskiego przysługuje zasiłek w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku (jak dotychczas). Z kolei miesięczny zasiłek macierzyński za okres korzystania z urlopu rodzicielskiego wynosi 60% tej podstawy. Korzystając z maksymalnych wymiarów ww. urlopów pracownik przez pierwsze 26 tygodni (20 tygodni urlopu macierzyńskiego i 6 tygodni dodatkowego, przy urodzeniu jednego dziecka) pobiera zasiłek w wysokości 100% podstawy, zaś przez następne 26 tygodni (urlop rodzicielski) – w wysokości 60%.

Wyjątek od powyższej zasady przewidziano dla sytuacji, kiedy pracownica składa wniosek w trybie art. 179¹ k.p., tj. w terminie do 14 dni po porodzie składa wniosek o jednoczesne udzielenie jej bezpośrednio po urlopie macierzyńskim urlopu dodatkowego (w pełnym wymiarze) i urlopu rodzicielskiego (także w pełnym wymiarze). Pracownica taka ma wówczas prawo do otrzymywania zasiłku w wysokości 80% podstawy jego wymiaru przez cały ww. okres, tj. przez 52 tygodnie (przy urodzeniu jednego dziecka). W przypadku zaś późniejszej rezygnacji z zasiłku przysługującego z tytułu dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze lub jego części bądź z tytułu urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze (wskutek rezygnacji z samego urlopu), pracownicy przysługuje jednorazowego wyrównanie pobranego zasiłku macierzyńskiego do 100% podstawy, pod warunkiem jednakże, iż zasiłki za okres objęty ww. rezygnacją nie zostały pobrane.