Pracodawcą, zgodnie z art. 3 kp może być osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna choćby nie posiadała osobowości prawnej, o ile zatrudnia ona we własnym imieniu pracowników. Na tak zdefiniowanego pracodawcę, jako na stronę każdego stosunku pracy, nałożonych jest szereg obowiązków – poczynając od podstawowych obowiązków wobec pracowników wynikających z kodeksu pracy w tym nakazu równego traktowania pracowników, przez obowiązki w zakresie BHP, a na prawie ubezpieczeń społecznych kończąc – których nie wykonanie może być obwarowane sankcjami przewidzianymi w kodeksie pracy i innych ustawach.

Jednak to, kto uciążliwość wynikającą z tejże sankcji będzie musiał „odczuć”, nie jest takie jednoznaczne.

Zacznijmy od podstawowego w tym zakresie postanowienia art. 281 kp, zgodnie z którym za niedopełnienie określonych obowiązków odpowiada pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu. O tym, kto jest osobą działającą w imieniu pracodawcy decyduje każdorazowo struktura organizacyjna danego pracodawcy, może to być w szczególności osoba wyznaczona do dokonywania czynności z zakresu prawa pracy lub w przypadku spółki zatrudniającej pracowników zarządzający nią organ. Pozostając na gruncie przywołanej regulacji można zatem zauważyć, iż – przykładowo – za niepotwierdzenie na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę osoba wykonująca zadania z zakresu spraw kadrowych w danym zakładzie pracy może zostać zobowiązana do zapłacenia kary grzywny od 1.000 zł do maksymalnie 30.000 zł, o ile to ona była osobą odpowiedzialną za prawidłowość zawieranych umów o pracę. Podobna sankcja może spotkać osobę, która działając w imieniu pracodawcy narusza przepisy o czasie pracy (np. wymaga od pracowników świadczenia pracy ponad normy czasu pracy), nie prowadzi akt osobowych pracowników czy rozwiązuje z pracownikiem stosunek pracy bez wypowiedzenia naruszając w sposób rażący przepisy prawa pracy. Wskazane powyżej przypadki obrazują zasadę, kiedy to odpowiedzialność za niedokonanie określonych obowiązków strony pracodawczej ponosi nie sam pracodawca, a osoba zobowiązana przez niego do działania w zakresie tych obowiązków. Owo najważniejsze w tej materii zobowiązanie pracownika do działania w zakresie określonych obowiązków nałożonych na pracodawcę, może wynikać z treści samej umowy o pracę, obowiązującego pracownika zakresu obowiązków, wydanego mu polecenia służbowego w tym zakresie etc.

Ramy niniejszego opracowania nie pozwalają na kompleksowe omówienie podmiotów i zasad ponoszenia przez nie odpowiedzialności (zamiast lub obok pracodawcy) z tytułu naruszenia określonych norm prawa pracy, zatem przedstawimy jedynie najistotniejsze z nich.

Z regulacji kodeksowych warto mieć na uwadze okoliczność, iż osoba odpowiedzialna za stan BHP albo osoba kierująca pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, która nie przestrzega przepisów lub zasad BHP (w szczególności zaś nie realizuje obowiązków wskazanych w art. 283 kp, np. wyposaża stanowiska pracy w maszyny niespełniające określonych wymagań czy nie wykonuje w wyznaczonym terminie nakazu organu Państwowej Inspekcji Pracy) także może zostać ukarana grzywną we wskazanej powyżej wysokości.

Z kolei grzywną nie niższą niż 3.000 zł zagrożone jest działanie osoby odmawiającej zatrudnienia kandydata do pracy (przepis nie wskazuje by miał to być pracodawca, zatem należy uznać, iż może chodzić także o osobę przeprowadzającą proces rekrutacji czy head-huntera), o ile osoba ta kieruje się takimi przesłankami jak płeć, wiek, przekonania polityczne, wyznanie etc.

Nierzadko w strukturze organizacyjnej zakładu pracy wyznaczona jest osoba dokonująca wszelkich „rozliczeń” z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. Mając to na uwadze warto pamiętać, iż osoba taka, w razie naruszenia obowiązków nałożonych w tym zakresie na pracodawcę (np. nieterminowe opłacanie składek, utrudnienia przeprowadzenia kontroli), może zostać ukarana karą grzywny do 5.000 zł (art. 98 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).

Odrębne uwagi poświecić należy rozdziałowi kodeksu karnego, w którym uregulowano przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową (art. 218 i następne kk). Regulacja ta jako podmiot ponoszący przewidzianą odpowiedzialność wskazuje osobę wykonującą czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (m.in. w przypadku złośliwego lub uporczywego naruszania praw pracownika) oraz osobę zobowiązaną do określonego działania (m.in. przy niezgłoszeniu wymaganych danych do ubezpieczeń społecznych). Kodeks karny w interesującym nas zakresie przewiduje surowsze sankcje niż do tej pory wskazane. I tak, zdecydowana większość ujętych w przywołanym rozdziale kodeksu karnego przestępstw zagrożona jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności.

Na zakończenie warto zauważyć, iż także inne ustawy przewidują swoiste sankcje za naruszanie regulacji prawa pracy – wśród nich wymienić można chociażby ustawę o związkach zawodowych, ustawę o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, ustawę o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji czy (oczywiście) ustawę o Państwowej Inspekcji Pracy.