Oświadczenia i zapewnienia (ang. representations and warranties) to instytucja prawa anglosaskiego, stosowana powszechnie w polskiej praktyce transakcyjnej. Czym są representations and warranties? Jakie znaczenie mają dla stron umowy sprzedaży udziałów?

Czym są oświadczenia i zapewnienia?

Pod pojęciem representations and warranties kryją się dwa rodzaje oświadczeń i zapewnień składanych przez strony umowy. Po pierwsze, strona oświadcza i zapewnia swojego kontrahenta o sytuacji prawnej i faktycznej istniejącej w spółce, której udziały są zbywane. Po drugie, strona zapewnia kontrahenta, że określony stan prawny i faktyczny pozostanie niezmieniony po zawarciu przez strony umowy.

Oświadczenia i zapewnienia w praktyce obrotu

Złożenie w umowie sprzedaży udziałów określonych oświadczeń i zapewnień pozwala kupującemu poznać sytuację prawną i faktyczną spółki, której udziały nabywa. Jest to szczególnie istotne ze względu na fakt, że przedmiot formalny transakcji zbycia udziałów, a więc udziały w spółce, jest inny niż faktyczny przedmiot tej transakcji, którym jest spółka jako pewien zespół składników majątkowych.

Oświadczenia i zapewnienia w praktyce transakcyjnej stanowią niejako konsekwencję przeprowadzonego wcześniej badania spółki, zwłaszcza w tym zakresie, w jakim w toku badania stwierdzono określone ryzyka czy nieprawidłowości w funkcjonowaniu spółki. Konsekwencje zaktualizowania się tych ryzyk lub negatywne skutki tych nieprawidłowości, o ile strona nie zdecyduje się na ich usunięcie przed przystąpieniem do umowy sprzedaży udziałów, można właśnie zabezpieczyć odpowiednio stosując instytucję oświadczeń i zapewnień.

Oświadczenia i zapewnienia może złożyć także sprzedawana spółka

Oświadczenia i zapewnienia zasadniczo złożyć może zarówno sprzedający jak i kupujący. Możliwe, i spotykane w praktyce transakcyjnej, jest także składanie oświadczeń i zapewnień przez spółkę, której udziały są przedmiotem sprzedaży. Za złożeniem pewnych oświadczeń i zapewnień przez samą spółkę przemawia okoliczność, że często sprzedający jako wspólnik spółki nie ma pełnej wiedzy o działalności prowadzonej przez spółkę. W takiej sytuacji, złożenie przez spółkę (działającą poprzez jej zarząd) pewnych oświadczeń lub zapewnień pozwala kupującemu uzyskać szerszy obraz stanu faktycznego i prawnego zaistniałego w spółce.

Oświadczenia spółki powinny jednak zawsze być jedynie dodatkiem do oświadczeń sprzedającego, niejako dodatkowym potwierdzeniem składanych przez niego oświadczeń i zapewnień. Nie należy doprowadzać do sytuacji, w której istotne dla kupującego oświadczenia i zapewnienia będą składane jedynie przez spółkę. To może bowiem negatywnie odbić się na sytuacji kupującego w przypadku, gdy dane oświadczenie lub zapewnienie okaże się nieprawdziwe lub zostanie naruszone. W takiej sytuacji kupującemu powinno przysługiwać przecież roszczenie wprost wobec sprzedającego, a nie wobec spółki, której udziały aktualnie posiada, a której wartość w wyniku spełnienia roszczenia wobec kupującego może zostać obniżona. W zależności od tego, kto będzie składać oświadczenia i zapewnienia, różny będzie ich zakres.

Zakres oświadczeń i zapewnień

Zakres oświadczeń i zapewnień, jakie strony mogą złożyć w umowie sprzedaży udziałów, jest zasadniczo nieograniczony. Wszystko, co jest dla stron istotne z punktu widzenia przeprowadzanej transakcji, może zostać nimi objęte. W tym miejscu zaznaczyć należy, że im bardziej ograniczony był zakres badania prawnego spółki, tym bardziej rozbudowane powinny być oświadczenia i zapewnienia składane przez sprzedającego.

Standardowo przedmiotem oświadczeń i zapewnień są m.in. następujące kwestie:

  1. uprawnienie stron umowy do jej zawarcia i wykonania,
  2. stan prawny udziałów w spółce,
  3. zagadnienia korporacyjne spółki,
  4. rachunkowość i finanse spółki,
  5. wierzytelności i zobowiązania spółki (w tym zobowiązania publicznoprawne),
  6. nieruchomości oraz kluczowe ruchomości spółki i ograniczone prawa rzeczowe,
  7. prawa na dobrach niematerialnych, w tym zagadnienia z zakresu własności intelektualnej spółki,
  8. ubezpieczenia,
  9. umowy cywilnoprawne, których stroną jest spółka,
  10. postępowania sądowe i pozasądowe, których stroną jest spółka (w tym postępowania grożące spółce),
  11. stosunki prawno-administracyjne spółki, w tym decyzje, koncesje, zezwolenia i licencje posiadane przez spółkę,
  12. ochrona środowiska,
  13. sprawy pracownicze,
  14. ochrona danych osobowych.

Naruszenie lub nieprawdziwość oświadczeń i zapewnień

Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa polskiego, odpowiedzialność z tytułu rękojmi, w przypadku gdy przedmiotem transakcji są prawa, ogranicza się do wad prawnych samego prawa. Rękojmia za wady prawne udziałów nie chroni zatem przed wadami majątku nabywanej spółki. Jej majątek jest natomiast kluczowym powodem dla którego transakcja w ogóle dochodzi do skutku. Dlatego też istotne jest, aby naruszeniu lub nieprawdziwości oświadczeń i zapewnień składanych w toku transakcji nadać odpowiednią moc prawną. Przygotowując umowę sprzedaży udziałów należy zatem zwrócić szczególną uwagę na prawidłowe określenie skutków złożenia nieprawdziwych oświadczeń i zapewnień lub ich naruszenia. Skutkiem takim może być przyznanie stronie:

  1. prawa odstąpienia od umowy,
  2. kary umownej za dokonane naruszenie lub nieprawdziwość oświadczenia lub zapewnienia,
  3. uprawnienia do żądania od strony, która dopuściła się naruszenia lub złożyła nieprawdziwe oświadczenie lub zapewnienie naprawienia szkody wyrządzonej drugiej stronie lub spółce, której udziały są sprzedawane.

Przy tym podejmując decyzję co do tego, jakie skutki należy zastrzec, trzeba wziąć pod uwagę, że powinny one zostać określone w taki sposób, aby w przypadku dokonanego naruszenia lub stwierdzonej nieprawdziwości oświadczeń i zapewnień sprzedający mógł jak najszybciej i jak najpełniej zaspokoić swoje roszczenia z tego tytułu.

Ograniczenie odpowiedzialności stron

W praktyce transakcyjnej, zdarzają się sytuacje, że odpowiedzialność strony za złożone oświadczenia i zapewnienia jest ograniczana. Strony mogą zdecydować się na ograniczenie odpowiedzialności na jeden z kilku sposobów. Pierwszym z nich jest ograniczenie kwotowe. Strony mogą się umówić, że niezależnie od liczby dokonanych naruszeń lub nieprawdziwych oświadczeń i zapewnień, kwota jaką strona będzie musiała zapłacić nie przekroczy określonej wysokości (np. ceny sprzedaży).

Kolejnym możliwym ograniczeniem odpowiedzialności jest ograniczenie czasowe. Strony mogą umówić się, że roszczenie z tytułu dokonanych naruszeń lub nieprawdziwych oświadczeń i zapewnień będzie mogło zostać wniesione wyłącznie w określonym przez strony czasie (np. dla oświadczeń i zapewnień dotyczących należności publicznoprawnych często zastrzega się termin 5 lat od zakończenia roku, w którym dokonywana jest transakcja, odpowiadający terminowi przedawnienia tych roszczeń). Strony mogą się także zdecydować na ograniczenie odpowiedzialności w stosunku do okoliczności, o których druga strona mogła się dowiedzieć w toku przeprowadzanego badania prawnego spółki.

Zgodnie z najlepszą wiedzą sprzedającego

W praktyce transakcyjnej często spotyka się także kwalifikowanie składanych oświadczeń, przy użyciu określeń „zgodnie z wiedzą sprzedającego” lub „zgodnie z najlepszą wiedzą sprzedającego”. Nie zawsze jednak strony stosują te określenia w sposób prawidłowy. W praktyce transakcyjnej dosyć powszechnie przyjmuje się, że składając oświadczenia i zapewnienia „zgodnie ze swoją wiedzą”, strona ma na myśli wiedzę faktycznie przez nią posiadaną. Natomiast składając oświadczenia i zapewnienia „zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą” strona tak naprawdę rozszerza zakres swojej odpowiedzialności. „Najlepsza wiedza” to bowiem taka wiedza, jaką strona powinna mieć, gdyby dołożyła należytej staranności, aby ją zgromadzić. Jeżeli wolą stron jest nadanie powyższym określeniom innego znaczenia, powinno ono zostać opisane szczegółowo w umowie, tak aby nie było wątpliwości co do intencji stron w tym zakresie.