Przymusowy wykup akcji akcjonariuszy mniejszościowych wiąże się ze znacznymi wydatkami, które będą obciążały spółkę akcyjną. W takich sytuacjach ważne jest, czy spółka może takie wydatki zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu. Dlatego kwestią możliwości uznania ponoszonych przez spółkę akcyjną wydatków na przymusowy wykup akcji akcjonariuszy mniejszościowych zajął się ostatnio Naczelny Sąd Administracyjny (sygn. II FSK 359/15).

Wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej

W analizowanej przez NSA sprawie spółka akcyjna zwróciła się z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej. We wniosku tym spółka wskazała, że Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy spółki podjęło uchwałę w sprawie przymusowego wykupu akcji akcjonariuszy mniejszościowych. Wykupem przymusowym objęto akcje zwykłe na okaziciela reprezentujące łącznie 4,73% kapitału zakładowego spółki. Spółka podniosła, że w związku z podjętą uchwałą będzie ponosić koszty związane z realizacją procesu przymusowego wykupu akcji, aż do momentu jego zakończenia a w szczególności:

  1. koszty wyceny akcji przez biegłego,
  2. koszty dotyczące czynności wykonanych przez dom maklerski,
  3. koszty korespondencji – wysyłki, publikacji i przekazania informacji akcjonariuszom,
  4. koszty ogłoszeń prasowych,
  5. koszty ogłoszeń w Monitorze Sądowym i Gospodarczym,
  6. koszty opłat skarbowych, sądowych,
  7. koszty unieważnienia dokumentu akcji i wydania nowego.

W związku z powyższym spółka w interpretacji zapytała, czy na podstawie aktualnie obowiązujących przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, realizując przymusowy wykup akcji, ma prawo rozpoznać jako koszt uzyskania przychodu wszystkie koszty poniesione w związku z organizacją przymusowego wykupu akcji wskazane we wniosku.

Koszt uzyskania przychodu

Przedstawiając swoje stanowisko w sprawie spółka stwierdziła, że wszystkie koszty poniesione w związku z organizacją przymusowego wykupu akcji stanowią koszt uzyskania przychodów. Powyższe spółka wywiodła z treści przepisów kodeksu spółek handlowych, które jednoznacznie nakładają na zarząd spółki obowiązek przeprowadzenia przymusowego wykupu akcji, do czego spółka jest więc z mocy ustawy zobowiązana, tak jak i do pokrycia wszystkich kosztów związanych z tym procesem.

Ze stanowiskiem spółki zgodził się Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy, który wydał interpretację indywidualną, w której uznał stanowisko spółki za prawidłowe.

Minister Finansów o przymusowym wykupie akcji

Interpretację tę zmienił jednak Minister Finansów, uznając stanowisko spółki za nieprawidłowe. Minister zaznaczył, że w jego opinii wydatki związane z instytucją przymusowego wykupu akcji nie wykazują związku z konkretnym, a także potencjalnie możliwym do uzyskania przez spółkę przychodem. Nie wykazują także związku z zabezpieczeniem albo zachowaniem źródła przychodów. W jego ocenie, podejmowane w ramach instytucji przymusowego wykupu akcji działania zarządu Spółki, służą jedynie jej akcjonariatowi większościowemu i stanowią skutek wyłącznie decyzji wspólników spółki. Dlatego też sam fakt, że stanowią one działania regulowane prawem handlowym, nie może przesądzać o kwalifikacji ich do kosztów podatkowych.

Sąd pierwszej instancji przeciwko opinii Ministra Finansów

Sąd pierwszej instancji rozpoznając wniesioną przez spółkę skargę, również przychylił się do stanowiska spółki. WSA uznał za nieuzasadnione stanowisko Ministra Finansów, jakoby wymienione przez spółkę wydatki nie spełniały przesłanek określonych w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych. Podkreślił przy tym, że o ile nie ulega wątpliwości, że nie są to koszty bezpośrednie, bowiem nie mają związku z konkretnym przychodem, to mieszczą się one w kategorii kosztów zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. WSA podkreślił, że przez koszty zabezpieczenia albo zachowania źródła przychodów należy rozumieć koszty – inne niż bezpośrednio poniesione w celu uzyskania przychodów – wydatkowane w celu zagwarantowania ciągłości funkcjonowania źródła przychodów, tak aby źródło to przynosiło przychody w przyszłości, w tym także obowiązkowe koszty wynikające z prawnej organizacji źródła dochodu.

Cele i funkcje przymusowego wykupu akcji od akcjonariuszy mniejszościowych

Od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego skargę kasacyjną wniósł Minister Finansów, zaskarżając wyrok w całości. Rozpoznając wniesioną przez Ministra skargę kasacyjną, Naczelny Sąd Administracyjny zwrócił w pierwszej kolejności uwagę, że podjęcie przez odpowiedni organ spółki decyzji o przymusowym wykupie akcji od akcjonariuszy mniejszościowych powoduje określone konsekwencje po stronie samej spółki a nie jej akcjonariuszy, w tym zwłaszcza w aspekcie związanych z tym kosztów.

NSA zaznaczył, że mając na względzie poglądy wyrażane w literaturze przedmiotu oraz wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 czerwca 2005 roku (sygn. akt P 25/02) można wyróżnić m.in. następujące cele i funkcje przymusowego wykupu akcji od akcjonariuszy mniejszościowych:

  1. ochrona akcjonariuszy większościowych przed nadużywaniem praw mniejszości (chodzi tu szczególnie o nadmierne zaskarżanie przez drobnych akcjonariuszy uchwał walnego zgromadzenia, jeżeli jest ono wykonywane w celu utrudnienia, a nawet uniemożliwienia dojścia do skutku planowanych przez spółkę ważnych dla niej przedsięwzięć gospodarczych);
  2. długoterminowe tworzenie warunków dla sukcesu gospodarczego firmy;
  3. obniżenie kosztów funkcjonowania spółki związanych z występowaniem w tej spółce drobnych akcjonariuszy (koszty zwoływania i odbywania walnych zgromadzeń, czy wykonywanie uprawnień informacyjnych akcjonariuszy w spółce wynikających z obowiązujących przepisów);
  4. zwiększenie operatywności funkcjonowania samej spółki (w przypadku zwolnienia się spółki z obowiązku zwoływania walnych zgromadzeń w Monitorze Sądowym i Gospodarczym zwiększa się szybkość podjęcia decyzji gospodarczej);
  5. zwiększenie atrakcyjności samej spółki dla inwestorów strategicznych (istnienie w spółce rozproszonego akcjonariatu mniejszościowego zmniejsza szansę znalezienia inwestora);
  6. umożliwienie stworzenia „zamkniętej” spółki akcyjnej i ułatwienie przekształcenia spółki otwartej w spółkę „prywatną” lub rodzinną.

Przymusowy wykup akcji generuje koszt podatkowy spółki

Cele te i funkcje, zdaniem NSA, wykazują zbieżność z celem działania spółki akcyjnej, jako podatnika, tj. ponoszeniem kosztów w celu zachowania bądź zabezpieczenia źródła przychodów. Z tego względu NSA uznał, że wydatki związane z przymusowym wykupem akcji mają związek z zabezpieczeniem i zachowaniem źródeł przychodów spółki akcyjnej wobec czego mogą stanowić koszt podatkowy spółki.