Głośnym echem w prasie odbiła się sprawa wniosków kierowanych przez producentów energii elektrycznej o zwrot nienależnie uiszczonej przez nich akcyzy za okres od 1 stycznia 2006 r. do 28 lutego 2009 r. Uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 lipca 2009 r. (sygnatura sprawy I FPS 4/09), w której sąd opowiedział się za tym, iż przepisy Ordynacji podatkowej nie stoją na przeszkodzie zwrotowi nadpłaty w podatku akcyzowym, także wtedy, gdy ciężar podatku poniósł nabywca, otwiera drogę dla walki producentów energii o zwrot kwot podatku akcyzowego zapłaconych przez nich.

Uchwała ta stanowi także podstawę do pytań o zakres jej oddziaływania oraz wpływ ewentualnych zwrotów nadpłaconej akcyzy na uprawnienia przedsiębiorców, którzy nabyli energię elektryczną od dystrybutorów po cenie uwzględniającej nienależnie zapłaconą akcyzę.

W modelu produkcji i dystrybucji energii obowiązującym od 1 stycznia 2006 r. producent energii dostarcza ją podmiotowi zajmującemu się dystrybucją energii, a ten dostarcza energię przedsiębiorcy wykorzystującemu energię w ramach swojej działalności gospodarczej.

W związku jednak z niedostosowaniem przez Polskę systemu opodatkowania energii elektrycznej akcyzą do wymogów tak zwanej dyrektywy energetycznej czyli Dyrektywy Rady 2003/96/WE, w okresie między 1 stycznia 2006 r. a 28 lutego 2009 r. na gruncie przepisów polskiej ustawy o podatku akcyzowym obowiązek podatkowy w akcyzie powstawał w momencie wydania energii elektrycznej przez jej producenta, a nie jak stanowi Dyrektywa Rady 2003/96/WE w momencie dostawy energii przez dystrybutora lub redystrybutora do odbiorcy końcowego.  Dopiero wraz z wejściem w życie w dniu 1 marca 2009 r. nowej ustawy o podatku akcyzowym producenci energii przestali być podatnikami akcyzy, a obowiązek rozliczenia tego podatku został przeniesiony na podmioty dostarczające energię elektryczną do nabywców koń­cowych. W rezultacie producenci energii stanęli na stanowisku, że zapłacona przez nich w powyższym okresie akcyza była nienależna. Stąd wnioski o zwrot nadpłaty, wyroki sądów administracyjnych (zarówno takie, które uznawały prawo producentów do uzyskania tego zwrotu jak i wyroki odmawiające tego zwrotu) i wreszcie uchwała NSA z dnia 13 lipca 2009 r.

Dla interesów Skarbu Państwa zaistniała sytuacja to poważny problem. W razie ewentualnego sukcesywnego odzyskiwania przez producentów energii nienależnie zapłaconych kwot obowiązkowi zwrotu przez organy podatkowe nadpłaty w podatku akcyzowym nie będzie bowiem towarzyszyło przerzucenie podatku akcyzowego za okres od 1 stycznia 2006 r. do 28 lutego 2009 r. na dystrybutorów energii, a to ze względu na brak przepisów w tym zakresie w ustawie o podatku akcyzowym. O ile w sytuacji sprzeczności między przepisami prawa krajowego a przepisami wspólnotowymi podatnik może się powoływać na te drugie, o tyle tego samego nie może uczynić państwo członkowskie Wspólnoty Europejskiej. Organy podatkowe pozostaną więc bezradne, a z dostępnych środków działania pozostanie im tylko „gra na czas” i podejmowanie kroków prawnych, które będą skutkowały przedłużeniem terminu zwrotu nadpłaty. W rezultacie wypływ środków pieniężnych z budżetu państwa do producentów energii byłby rozłożony w czasie, co pozwoliłoby udźwignąć ciężar kosztownego błędu, jakim był brak implementacji przepisów wspólnotowych do krajowego porządku prawnego.

Ministerstwo Finansów, przejęte powagą sytuacji i szacowanymi na kwotę około 6,5 mld złotych roszczeniami producentów energii o zwrot nienależnie zapłaconych kwot, pracuje nad założeniami nowelizacji Ordynacji podatkowej, która to nowelizacja uniemożliwiłaby uzyskanie nadpłaty w sytuacji, gdy faktyczny ciężar poniósł nie podmiot domagający się zwrotu nadpłaty ale inny podmiot.

W obecnej sytuacji zasadne są ważkie pytania.

Czy występowanie o zwrot nienależnej akcyzy przez producentów energii nie oznacza, że także przedsiębiorcy jako ostateczni nabywcy energii  mogą dochodzić na gruncie cywilnoprawnym zwrotu tych samych kwot jako nienależnego producentom energii  świadczenia, w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu?

Czy takie uprawnienie przedsiębiorców na gruncie cywilnoprawnym dozna ograniczeń w sytuacji gdyby mocą nowelizacji Ordynacji podatkowej zwrot nadpłaty podatku był niemożliwy, jeśli faktyczny ciężar poniósł podmiot inny niż ten, który domaga się zwrotu?

Czy wreszcie dla uprawnienia przedsiębiorców dotyczącego zwrotu nienależnie pobranych przez energetyków kwot w ogóle prawnie istotne będzie dokonanie zwrotu nadpłaconego podatku producentom energii, czy też  nienależne świadczenie po stronie producentów energii z pokrzywdzeniem przedsiębiorców zaistniało niezależnie od ewentualnego odzyskania nadpłaconego podatku przez producentów energii?

Na pytania te odpowiemy w drugiej części artykułu, w kolejnym numerze biuletynu.