Każdemu wierzycielowi zależy na jak najszybszym odzyskaniu swojej należności. Powyższe wiązało się często z koniecznością prowadzenia czasochłonnego i kosztowanego procesu sądowego. Niestety bywało i tak, że po jego zakończeniu problemy wierzyciela nie kończyły się. Musiał on bowiem „przebrnąć” przez postępowanie egzekucyjne, które było nadmiernie sformalizowane, a przez to także nie dość skuteczne i przewlekłe. Odpowiedzią na te problemy są propozycje zawarte w ustawie z dnia 10 lipca 2015 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2015 poz. 1311), która wchodzi w życie z dniem 8 września 2016 roku. Wśród szeregu zmian wprowadzonych przez ustawę, na szczególne uwzględnienie zasługują właśnie te dotyczące postępowania egzekucyjnego. Przewidziane w tym akcie prawnym nowe rozwiązania, czy też uproszczenie niektórych dotychczasowych instytucji, powinny wpłynąć pozytywnie na przebieg egzekucji. Powyższe z kolei przełożyć powinno się na poprawę jej efektywności, a w konsekwencji zapewnić wyższy stopień zaspokojenia wierzycieli.

Wniosek o wszczęcie egzekucji bez wskazywania sposobów egzekucji

Przechodząc do omówienia nowych regulacji, rozpocząć należy od zmian dotyczących samej treści wniosku egzekucyjnego. Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami, we wniosku o wszczęcie egzekucji wierzyciel jest zobowiązany wskazać sposoby egzekucji, które powinny być zastosowane przez komornika (egzekucja z rachunku bankowego, ruchomości, wierzytelności, etc.). W praktyce takie rozwiązanie rodziło niejednokrotnie komplikacje. Działo się tak zwłaszcza w przypadku, gdy komornik dysponował wiedzą o majątku dłużnika, do którego można by skierować egzekucję, a który to majątek nie został wskazany we wniosku wierzyciela. Jako, że komornik nie mógł bez wniosku wierzyciela skierować egzekucji do takiego majątku, powstawała konieczność każdorazowego zawiadamiania wierzyciela o istnieniu takiego majątku, po to by złożył on formalny wniosek w tym zakresie. Zgodnie z nowymi regulacjami, wierzyciel w treści wniosku o wszczęcie egzekucji nie będzie już w ogóle zobligowany do wskazywania sposobów egzekucji. Komornik będzie natomiast uprawniony do skierowania egzekucji z urzędu do wszystkich składników majątku dłużnika za wyjątkiem nieruchomości (w tym zakresie wymagany będzie odrębny wniosek wierzyciela).

Informatyzacja procesu egzekucji

Ustawa wprowadza istotne zmiany zmierzające do dalszej informatyzacji postępowania egzekucyjnego. Dotychczas, w przypadku dysponowania przez wierzyciela prawomocnym nakazem zapłaty wydanym w elektronicznym postępowaniu upominawczym (EPU), możliwe było złożenie do komornika – także w drodze elektronicznej – wniosku o wszczęcie egzekucji. Dalsza jednak korespondencja pomiędzy komornikiem a wierzycielem odbywała się w formie tradycyjnej (papierowej). Powyższe powodowało niepotrzebne opóźnienia oraz generowało dodatkowe koszty. Obecnie, po wprowadzeniu stosownych zmian, także inne pisma (wnioski, oświadczenia) będą mogły być składane za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Co więcej, jeżeli wierzyciel zdecyduje się na wnoszenie pism z wykorzystaniem takiego systemu, forma taka będzie wyłączna.

Doręczenia w drodze elektronicznej dokonywane będą także w zakresie korespondencji na linii komornicy-organy podatkowe, a także komornicy-administracyjne organy podatkowe. Zmiana procedury powinna spowodować znaczne skrócenie czasu na obieg informacji pomiędzy wskazanymi organami, a zatem przyśpieszenie czynności postępowania.

Istotną zmianą jest wprowadzenie instytucji tzw. licytacji elektronicznej. Licytacja taka w zakresie rzeczy ruchomych odbywać się będzie na wniosek wierzyciela i będzie dopuszczalna wówczas, gdy zajęte ruchomości przekazane zostaną pod dozór innej osobie niż dłużnik. Licytacje będą odbywać się przy wykorzystaniu specjalnego systemu teleinformatycznego, do którego zainteresowani będą mieć zapewniony dostęp w każdym sądzie rejonowym. Również samo obwieszczenie o licytacji dokonywane będzie przez komornika za pośrednictwem wyżej wspomnianego systemu, podobnie jak udzielenie przybicia licytantowi, który zaofiarował najwyższą cenę. Osoba taka zobowiązana będzie do uiszczenia ceny do godziny 15.00 dnia następnego po uzyskaniu zawiadomieniu o udzieleniu przybicia. Cena będzie mogła być zapłacona z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego bądź też tradycyjnie, tj. gotówką lub przelewem bankowym.

Kolejne uproszczenie związane z informatyzacją postępowania egzekucyjnego dotyczy zajęcia rachunku bankowego dłużnika. Dotychczas, powyższa czynność, będąca nota bene jednym z najczęstszych sposobów egzekucji, odbywała się w drodze tradycyjnej korespondencji pocztowej pomiędzy komornikiem a bankiem. Powodowało to częste przewlekłości, w skrajnych przypadkach mogło prowadzić nawet do nieskuteczności zajęcia rachunku (np. gdy dłużnik dowiedział się, że wszczęto przeciwko niemu egzekucję i wycofywał zawczasu środki pieniężne z rachunku). Zgodnie z nowymi przepisami, do zajęcia rachunku bankowego, jak również do wszelkich zawiadomień na linii komornik-bank, dochodzić będzie w formie elektronicznej przy wykorzystaniu systemu teleinformatycznego. Obowiązek prowadzania takiego systemu spoczywać będzie na bankach.

Ograniczenie możliwości skarżenia czynności komorników

Zmianą innego rodzaju jest ograniczenie możliwości skarżenia czynności komorników. Do tej pory praktycznie każda czynność komornika (postanowienie, zarządzenie) podlegała zaskarżeniu za pomocą tzw. skargi na czynność komornika. W praktyce nagminne było nadużywanie tej instytucji przez dłużników, którzy skarżyli niemalże wszystkie czynności komornika, blokując w ten sposób niejednokrotnie postępowanie egzekucyjne. Po złożeniu skargi do sądu rejonowego komornik zobowiązany był do przesłania temu sądowi akt sprawy. Po rozpoznaniu przez sąd danej skargi, wydawane jest postanowienie, na które przysługuje (w większości przypadków) zażalenie do sądu okręgowego. Zainicjowanie zatem postępowania skargowego przez dłużnika mogło opóźnić egzekucję o wiele miesięcy. Tego typu model postępowania nie sprzyjał zatem wierzycielom, na rzecz których prowadzona była egzekucja. Obecnie proponowane zmiany zmierzają do wyłączenia możliwości składania skarg na niektóre czynności komornika. Powyższe dotyczy w szczególności zawiadomień o planowanym terminie czynności oraz zarządzeń o wezwaniu do usunięcia braków pisma – w tym zakresie skargi będą niedopuszczalne.

Inną korzystną zmianą związaną z postępowaniem skargowym jest wprowadzenie zasady, że skarga taka składana nie będzie bezpośrednio do sądu, lecz za pośrednictwem komornika. O ile komornik, po zapoznaniu się z jej treścią, uzna ją za uzasadnioną w całości, będzie mógł skargę od razu uwzględnić. W takich wypadkach nie będzie konieczności przekazywania jej dalej do sądu rejonowego. W przypadkach zatem uznania zasadności skargi przez organ egzekucyjny, postępowanie skargowe zakończy się na etapie komorniczym, co znacznie przyśpieszy sprawę.

Uproszczenie postępowania w przypadku zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej

Modyfikacji – i to istotnej – uległy przepisy dotyczące rozstrzygania zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej. W obowiązującym dotychczas stanie prawnym, w przypadku skierowania egzekucji do jednego składnika majątku dłużnika (np. ruchomości) przez komornika sądowego oraz administracyjny organ egzekucyjny, akta obu spraw egzekucyjnych przekazywane były do sądu rejonowego w celu rozstrzygnięcia takiego zbiegu, tj. ustalenia, który z tych organów ma dalej łącznie prowadzić egzekucję. W razie powstania zbiegu dodatkowo wstrzymywano czynności egzekucyjne obu organów. Konstrukcja tego rodzaju skutkowała przewlekłością postępowań oraz niepotrzebnie absorbowała pracę sądów. Wraz z wejściem w życie ustawy, powyższy model zmieni się zdecydowanie. Wprowadzona zostanie bowiem prosta zasada, zgodnie z którą w przypadku zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej, jej dalsze prowadzenie należeć będzie do tego organu egzekucyjnego, który jako pierwszy dokonał zajęcia. O ile nie dałoby się w danym przypadku ustalić takiego pierwszeństwa, dalsze prowadzenie egzekucji spoczywać będzie na organie, który prowadzi egzekucję wyższej należności. Zmieniono też zasadę, zgodnie z którą w razie powstania zbiegu egzekucji czynności egzekucyjne obu organów były wstrzymywane. Obecnie nie będzie dochodziło do wstrzymania czynności, natomiast organ egzekucyjny przekazujący sprawę do dalszego prowadzenia do organu, który wcześniej wszczął egzekucję, zobowiązany będzie do powiadomienia o tym fakcie uczestników postępowania. Jak widać, omówione powyżej zmiany to prawdziwa „rewolucja”, ustawodawca odszedł bowiem od dotychczasowego modelu rozstrzygania przez sąd na podstawie analizy akt obu postępowań sądowych, na rzecz prostego w istocie modelu ustawowego.

Poprawa efektywności egzekucji

Opisane powyżej zmiany i uproszczenia procedury egzekucyjnej ocenić należy pozytywnie. Winny one spowodować skrócenie postępowań egzekucyjnych oraz większą ich skuteczność. Niektóre z proponowanych zmian (rozpoznawanie skarg na czynności komorników, rozstrzyganie zbiegów egzekucji) mają wręcz przełomowy charakter. Cieszy, że ustawodawca widząc mankamenty obecnej sytuacji, wyszedł naprzeciw oczekiwaniom w zakresie wprowadzenia gruntowych modyfikacji. Dokonana nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego oraz ustawy o komornikach i egzekucji, w szczególności odformalizowanie poszczególnych procedur egzekucyjnych wraz z równoległą informatyzacją postępowania, sprzyjać winna poprawie efektywności egzekucji jako takiej.