Elektroniczne postępowanie upominawcze (dalej jako: EPU) zostało wprowadzone do kodeksu postępowania cywilnego ustawą z dnia 9 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 26 poz. 156). W dniu 1 stycznia 2012 r. miną dwa lata od wejścia w życie ww. przepisów.
Odrębność EPU polega przede wszystkim na sposobie komunikacji stron z sądem i sądu ze stronami, która odbywa się w formie elektronicznej, za pośrednictwem strony internetowej www.e-sad.gov.pl. Pozew i inne pisma w tym postępowaniu składane są drogą elektroniczną, również sąd dokonuje doręczeń za pośrednictwem systemu teleinformatycznego.
W EPU można dochodzić wyłącznie roszczeń pieniężnych (powództwa o zapłatę). EPU należy do właściwości sądów rejonowych. Istotne jest, że nie została określona górna granica roszczeń dochodzonych w tym postępowaniu (art. 17 pkt. 4 kpc). Aktualnie sprawy w EPU na mocy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości rozpoznawane są wyłącznie przez Sąd Rejonowy Lublin – Zachód w Lublinie VI Wydział Cywilny. Środki odwoławcze rozpoznawane są przez Wydział Cywilny Odwoławczy Sądu Okręgowego w Lublinie. Docelowo sprawy w EPU będą rozpoznawane przez wydziały poszczególnych sądów rejonowych po dostosowaniu systemu teleinformatycznego w sądach. Swoistą odmiennością jest również wyłączenie w EPU właściwości umownej. Oznacza to, że powód może wnieść pozew w EPU, pomimo iż strony zawarły umowę, w której postanowiły że spory już powstałe lub te, które powstaną w przyszłości z oznaczonego stosunku prawnego, będzie rozpoznawał inny sąd niż e-sąd (art. 46 § 1 kpc).
Istotne jest, że w EPU poza przepisami regulującymi „zwykłe” postępowanie upominawcze, nie stosuje się przepisów dotyczących innych postępowań odrębnych (art. 505 29 kpc).
Aby wnieść pozew w EPU należy założyć konto użytkownika za pośrednictwem strony www.e-sad.gov.pl. Dokonanie czynności procesowej możliwe jest po uzyskaniu loginu i hasła. Login jest przyporządkowany do konkretnego nr PESEL. Oznacza to, że użytkownik może posiadać tylko jedno konto w systemie e-sądu.
Pozew składa się za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, obsługującego EPU, poprzez wypełnianie kolejnych pól. Niewątpliwie taka procedura ułatwia działanie osobom nie posiadającym wykształcenia prawniczego; system przeprowadza bowiem użytkownika przez kolejne etapy wypełniania pozwu, które dodatkowo opatrzone są zrozumiałymi, przejrzystymi komentarzami i wyjaśnieniami. Pozew i inne pisma procesowe muszą zostać opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym lub generowanym przez EPU certyfikatem. Pozew składany w EPU podlega opłacie w wysokości ¼ części opłaty, pobieranej od pozwu w postępowaniu zwykłym, czyli 1,25% wartości przedmiotu sporu. Opłaty sądowe w EPU wnoszone są wyłącznie drogą elektroniczną za pośrednictwem dostawcy usług płatności. Wniesienie pozwu bez opłaty nie wywołuje skutków jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma procesowego do sądu (art. 130 §6 kpc). W EPU wyłączono możliwość ubiegania się o zwolnienie od ponoszenia kosztów sądowych z mocy orzeczenia sądu (art. 104a ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Do pozwu nie dołącza się dowodów. Strona zobowiązana jest jedynie wymienić w pozwie dowody potwierdzające jej roszczenie (art. 505 32 §1 kpc).
Rozpoznanie sprawy następuje na posiedzeniu niejawnym, bez przeprowadzenia rozprawy. Gdy roszczenie powoda zasługuje na uwzględnienie, sąd wydaje nakaz zapłaty, w którym nakazuje pozwanemu, aby w ciągu dwóch tygodni od doręczenia nakazu, zapłacił na rzecz powoda żądaną kwotę wraz z kosztami postępowania lub w tym terminie wniósł sprzeciw do sądu. Nakaz zapłaty wydany w EPU doręczany jest pozwanemu za pośrednictwem poczty w postaci wydruku weryfikacyjnego opatrzonego unikalnym 20 znakowym kodem nakazu. Podając kod nakazu pozwany może potwierdzić istnienie elektronicznego nakazu zapłaty i zapoznać się z jego treścią w systemie teleinformatycznym e-sądu na stronie www.e-sad.gov.pl, bez konieczności posiadania konta użytkownika w systemie e-sądu. Aby sprawdzić poprawność wydruku weryfikacyjnego należy podać numer kodu znajdującego się w prawym górnym rogu dokumentu. W pouczeniu towarzyszącym doręczeniu pocztowemu wydruku weryfikacyjnego nakazu, pozwany otrzymuje dodatkowo indywidualny kod dostępu do elektronicznych akt sprawy. Podając indywidualny kod dostępu w systemie teleinformatycznym e-sądu, pozwany uzyskuje wgląd do elektronicznych akt sprawy, bez konieczności posiadania konta użytkownika w systemie e-sądu. Skorzystanie z możliwości zapoznania się z treścią elektronicznego nakazu zapłaty lub aktami elektronicznymi, nie jest tożsame z wniesieniem pisma procesowego droga elektroniczną.
Pozwany może wnieść sprzeciw w tradycyjnej formie (papierowej) lub drogą elektroniczną (o ile dysponuje kontem w systemie teleinformatycznym e-sądu). Jednakże wniesienie pisma drogą elektroniczną spowoduje, że dalsze pisma pozwanego w sprawie będą musiały być składane w takiej formie, a także sąd będzie mu doręczał korespondencję za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego EPU. Sprzeciw od nakazu zapłaty nie wymaga uzasadnienia ani przedstawienia dowodów.
W razie prawidłowego wniesienia sprzeciwu nakaz zapłaty traci moc w całości, a sąd przekazuje sprawę do sądu wg właściwości ogólnej. Wówczas postępowanie toczy się w „tradycyjny sposób” w oparciu o właściwe przepisy procedury cywilnej. W pierwszej kolejności przewodniczący wzywa powoda do usunięcia braków formalnych pozwu oraz do uzupełnienia pozwu w sposób odpowiedni dla postępowania, w którym sprawa będzie rozpoznawana – w terminie dwutygodniowym od daty doręczenia wezwania. W razie zastosowania się do tego wezwania przez powoda, przewodniczący wzywa pozwanego do uzupełnienia sprzeciwu w takim samym terminie. Jeżeli powód nie usunie braków formalnych pozwu w wyznaczonym terminie, sąd umorzy postępowanie (art. 505 37 kpc ).
Jeżeli pozwany nie wniesie skutecznie sprzeciwu, nakaz zapłaty uprawomocni się. Sąd z urzędu nada ww. orzeczeniu klauzulę wykonalności, która w tym wypadku jest pozostawiana w systemie teleinformatycznym. Za pośrednictwem systemu teleinformatycznego e-sądu powód w oparciu o elektroniczny tytuł wykonawczy może złożyć wniosek o wszczęcie egzekucji do wybranego komornika.
W EPU tak powód jak i pozwany mogą być reprezentowani przez profesjonalnych pełnomocników – adwokata lub radcę prawnego.
EPU zostało wprowadzone przede wszystkim w celu przyspieszenia i odformalizowania postępowania w sprawach o roszczenia pieniężne, w których stan faktyczny nie jest skomplikowany i nie wymaga postępowania dowodowego. Czy to się rzeczywiście udało? Niewątpliwie w przypadku gdy pozwany nie wniesie sprzeciwu – na pewno tak, gdyż powód w przeciągu 1-2 miesięcy uzyskuje tytuł wykonawczy. Jeżeli jednak sprzeciw zostanie wniesiony, bardzo długo, bo nawet kilka miesięcy, oczekuje się na przekazanie sprawy do sądu właściwego. Dość długo, bo kilka tygodni trwa również procedura usuwania braków formalnych pozwu oraz sprzeciwu, przed przystąpieniem do merytorycznego rozpoznania sprawy. Niewątpliwie plusem tego postępowania jest niska opłata od pozwu oraz oszczędności wynikłe z prowadzenia korespondencji drogą elektroniczną. Bezspornie również EPU jest istotnym krokiem w kierunku informatyzacji postępowania sądowego.