Europejskie postępowanie nakazowe pozwala na wydanie orzeczenia skutecznego wobec zagranicznego kontrahenta z możliwością prowadzenia postępowania egzekucyjnego w państwie UE bez potrzeby stwierdzenia wykonalności.

Nakaz zapłaty jest orzeczeniem, w którym sąd rozstrzyga istotę sprawy, merytorycznie ustosunkowując się do żądania powoda. Wydanie nakazu zapłaty wiąże się z przyspieszeniem procedury sądowej związanej z dochodzeniem roszczeń pieniężnych. Sąd rozpozna sprawę na posiedzeniu niejawnym, a pozwany dowiaduje się o wytoczeniu powództwa dopiero po doręczeniu odpisu pozwu wraz z wydanym nakazem zapłaty.

Aktem Unii Europejskiej stanowiącym podstawę prawną funkcjonowania europejskiego postępowania nakazowego jest Rozporządzenie (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1896/2006 z dnia 12 grudnia 2006 roku ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty (jego postanowienia stosuje się od 12 grudnia 2008 roku). Wskazany akt, jako rozporządzenie, wywiera bezpośredni skutek na terytorium Polski, co oznacza, że jego przepisy stosuje się wprost, bez potrzeby implementacji (wdrożenia) w formie ustawy. W kwestiach nieuregulowanych zastosowanie mają przepisy polskie znajdujące się w kodeksie postępowania cywilnego (głównie art. 50515 – 50520 k.p.c.). Wprowadzenie EPN do systemu prawnego UE (a tym samym do krajowych porządków prawnych państw członkowskich) stanowi wcielenie w życie zasady swobodnego przepływu orzeczeń na terytorium Unii. Ułatwienie relacji gospodarczych pomiędzy podmiotami z różnych państw członkowskich UE wymaga zapewnienia im skutecznego i szybkiego instrumentu ochrony praw w przypadku niesumienności kontrahenta.

Sprawy transgraniczne

Pozew o wydanie europejskiego nakazu zapłaty (ENZ) może dotyczyć tylko oznaczonych, co do wysokości, roszczeń pieniężnych wymagalnych w chwili wniesienia. Postępowanie to ma charakter fakultatywny. Rozporządzenie ma zastosowanie do transgranicznych spraw cywilnych i handlowych. W art. 2 pkt 2 Rozporządzenie określa katalog spraw cywilnych, które wyłączone są spod zakresu jego zastosowania (m. in. sprawy dotyczące małżeńskich spraw majątkowych, spadkowe, upadłościowe). Warto zaznaczyć, że na gruncie wspomnianego wyżej rozporządzenia sprawa ma charakter transgraniczny jeżeli chwili złożenia pozwu przynajmniej jedna ze stron ma miejsce zamieszkania (siedzibę) lub miejsce stałego pobytu w państwie członkowskim innym niż państwo sądu lub trybunału rozpoznającego sprawę (rozporządzenie nie ma zastosowania do Danii).

Jurysdykcję (możliwość rozpoznania sprawy i wydania orzeczenia) w sprawach o wydanie ENZ określa się na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z 22 grudnia 2000 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (tzw. Bruksela I). Ogólną zasadą jest, iż zagranicznego kontrahenta pozwać można przed sąd państwa członkowskiego UE, w którym ma on miejsce zamieszkania (osoba fizyczna) lub siedzibę (osoby prawne). Bruksela I ustanawia jednak system jurysdykcji szczególnych pozwalając w określonych przypadkach na pozwanie podmiotu zagranicznego przed sąd powoda. Możliwość wytoczenia powództwa wobec zagranicznego kontrahenta przed sądem polskim występuje przede wszystkim w sprawach wynikających z umów sprzedaży rzeczy ruchomych – jeżeli towar został lub miał być dostarczony w Polsce, oraz o świadczenie usług – jeżeli usługi były lub miały być świadczone w Polsce. Jeżeli sprawa dotyczy sporu wynikającego z działalności filii, agencji lub oddziału pozwać można przed miejsca gdzie filia, agencja lub oddział się znajduje.

Sprzeciw od nakazu zapłaty

Pozwanemu, tak jak w postępowaniu upominawczym, przysługuje sprzeciw od nakazu zapłaty. W przypadku złożenia sprzeciwu nakaz zapłaty traci moc, a sprawa zostaje przekazana do odpowiedniego trybu (w Polsce zazwyczaj do trybu zwykłego). W EPN jednak powód może zastrzec na taką okoliczność (wniesienia sprzeciwu), że sprzeciwia się nadaniu sprawie dalszego biegu. W takim wypadku sąd umarza postępowania, orzekając o kosztach tak jak przy cofnięciu pozwu (to znaczy, że sąd może przyznać koszty procesu pozwanemu tylko na jego wyraźny wniosek). W przypadku gdy roszczenie nie mieści się w zakresie przedmiotowym Rozporządzenia, sprawa nie wykazuje elementu transgranicznego, roszczenie nie posiada charakteru pieniężnego (bądź nie jest wymagalne) lub naruszone zostały przepisy Brukseli I dotyczące jurysdykcji sąd pozew odrzuca.

Zgodnie z Rozporządzeniem sąd wydaje ENZ w ciągu 30 dni od złożenia pozwu. Sprzeciw wnosi się do sądu, który wydał ENZ, w ciągu 30 dni od doręczenia nakazu zapłaty wraz z odpisem pozwu. Nie jest wymagane wskazanie powodów z jakich orzeczenie jest kwestionowane. Wystarczy samo stwierdzenie, że pozwany nie zgadza się z wydanym przeciwko niemu nakazem zapłaty.

Stwierdzenie wykonalności orzeczenia

W przypadku niezłożenia przez pozwanego sprzeciwu we wskazanym powyżej terminie sąd niezwłocznie stwierdza wykonalność ENZ,. Automatyczne stwierdzenie wykonalności przez sąd wydania jest podstawową zaletą orzeczenia wydanego w EPN. W innym postępowaniu niż EPN, aby wszcząć egzekucję przed zagranicznym organem egzekucyjnym (w Polsce jest nim komornik sądowy) przeciwko zagranicznemu kontrahentowi potrzebne jest uprzednie uzyskanie, na podstawie Brukseli I, tzw. exequatur, czyli stwierdzenia wykonalności orzeczenia. Wiąże się to z potrzebą prowadzenia dodatkowego postępowania przed sądem wykonania orzeczenia (sąd miejsca zamieszkania, siedziby dłużnika), a co za tym idzie z konkretnymi niedogodnościami dla wierzyciela. Wynikają one przede wszystkim z faktu procedowania przed obcym sądem, który może nałożyć na wnioskodawcę obowiązek tłumaczenia przedkładanych dokumentów w celu stwierdzenia wykonalności orzeczenia. Ponadto, dłużnik może wnieść zażalenie na postanowienie o stwierdzeniu wykonalności orzeczenia (lub inny środek zaskarżenia właściwy dla danego państwa UE – określa to załącznik nr IV do rozporządzenia). Sąd wykonania orzeczenia może również w określonych wypadkach odmówić stwierdzenia wykonalności (np. jeżeli nie da się go pogodzić z orzeczeniem wydanym w państwie UE lub w państwie trzecim bądź też doręczenie pozwu nastąpiło w sposób nieprawidłowy).

Rozporządzenie o EPN znosi obowiązek uzyskania exequatur. ENZ który stał się wykonalny w państwie członkowskim wydania (co stwierdza sąd wydający nakaz), jest uznawany i wykonywany w innych państwach członkowskich UE bez potrzeby stwierdzania wykonalności i bez możliwości sprzeciwienia się jego uznaniu. Obrona dłużnika przed ENZ (w przypadku niezłożenia przez niego sprzeciwu) jest relatywnie słaba. Przysługuje mu wniosek o ponowne zbadanie ENZ, który składa się przed sądem wydania orzeczenia, np. w przypadku nieprawidłowego doręczenia nakazu zapłaty lub gdy wydanie ENZ było oczywiście błędne w świetle przepisów rozporządzenia (co ma miejsce rzadko gdyż EPN jest stosunkowo nieskomplikowanym postępowaniem). Dłużnik może również żądać odmowy wykonania ENZ jeżeli nie można go pogodzić z wcześniejszym orzeczeniem lub nakazem zapłaty wydanym w innym państwie członkowskim lub państwie trzecim. Orzeczenie, którego nie można pogodzić ENZ musi dotyczyć tego samego przedmiotu sporu i tych samych stron oraz spełniać warunki niezbędne do jego uznania w państwie wykonania. Nadto, niemożność pogodzenia ENZ z tym orzeczeniem nie mogła być podniesiona wcześniej w formie zarzutu w postępowaniu przed sądem państwa wydania ENZ. Warunkiem uwzględnienia przez sąd wniosku o odmowę wykonania ENZ jest kumulacja przesłanek. W praktyce jest to trudne do wykazania. Na postanowienie w przedmiocie stwierdzenia wykonalności ENZ przed sądem polskim przysługuje zażalenie.

Egzekucja

ENZ jest tytułem egzekucyjnym w państwie wykonania na równi z orzeczeniami wydawanymi przez sądy tego państwa, bez potrzeby uzyskania exequatur. Postępowanie wykonawcze podlega prawu państwa wykonania (jeżeli uzyskaliśmy w Polsce ENZ przeciwko spółce niemieckiej, w postępowaniu przed niemieckim organem egzekucyjnym stosujemy więc prawo niemieckie). W celu wszczęcia egzekucji na podstawie ENZ w państwie członkowskim UE należy przedłożyć właściwemu organowi egzekucyjnemu, odpis ENZ wraz z wnioskiem o wszczęcie egzekucji (którego formę określają przepisy państwa wykonania). Organ egzekucyjny może zobowiązać wierzyciela do przedstawienia tłumaczenia ENZ. Obcokrajowiec wszczynający postępowanie egzekucyjne na podstawie ENZ nie jest zobowiązany do złożenia jakiejkolwiek kaucji, gwarancji bądź innego zabezpieczenia pieniężnego (tzw. kaucji aktorycznej). Prowadzenie egzekucji w Polsce, w oparciu o ENZ wydany przez sąd innego państwa członkowskiego UE, możliwe jest po uprzednim uzyskaniu klauzuli wykonalności, którą nadaje sąd rejonowy właściwości ogólnej dłużnika. Jeżeli nie można takiego ustalić, klauzulę wykonalności nadaje sąd w którym egzekucja ma być wszczęta (wymaganie takie samo jak, z małymi wyjątkami, w odniesieniu do wszystkich wykonalnych orzeczeń wydawanych przez sądy polskie).

Podsumowując, można stwierdzić, że uzyskanie ENZ przeciwko zagranicznemu kontrahentowi skraca drogę do wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Bardzo korzystna dla dłużnika jest okoliczność, iż po uzyskaniu nakazu zapłaty można praktycznie od razu podjąć kroki egzekucyjne przed organem egzekucyjnym państwa, w którym znajduje się majątek dłużnika.