Po upływie roku od nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (ustawa OKiK) oraz wyposażenia Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Prezesa UOKiK) w nowe narzędzia działania i tryby postępowania, na stronie internetowej Urzędu1 znalazło się podsumowanie dotychczasowych, pozytywnych skutków wprowadzonych zmian. Analizując praktykę Urzędu warto zauważyć, że po upływie niespełna roku od wejścia w życie powyższej nowelizacji Prezes UOKiK po raz pierwszy skorzystał z tzw. ostrzeżenia konsumenckiego – narzędzia o charakterze prewencyjnym, mającego chronić słabszych uczestników rynku. Ostrzeżenie konsumenckie może stanowić novum dla osób, które nie śledzą zmian w regulacjach dotyczących ochrony konkurencji i konsumentów, warto zatem wykorzystać okoliczność jego pierwszego użycia w styczniu bieżącego roku i przybliżyć zasady jego stosowania.

Czym jest ostrzeżenie konsumenckie

Ostrzeżenie konsumenckie stanowi jedno z narzędzi przysługujących Prezesowi UOKiK w razie wszczęcia postępowania dotyczącego praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Stanowi ono rodzaj komunikatu wystosowywanego przez Prezesa UOKiK w określonych, uzasadniających to okolicznościach. Zgodnie z art. 73a ustawy OKiK w ostrzeżeniu konsumenckim Prezes UOKiK, opierając się na informacjach zgromadzonych w toku prowadzonego postępowania, informuje o powzięciu szczególnie uzasadnionego podejrzenia naruszania przez określonego przedsiębiorcę zbiorowych interesów konsumentów, podaje informacje o przedmiotowym zachowaniu oraz o jego prawdopodobnych skutkach. Naturalnymi adresatami ostrzeżenia są konsumenci – komunikat ten ma przekazać konsumentom informację o podejrzeniu stosowania niedozwolonych praktyk i uchronić ich od poniesienia szkody – ostrzeżenie pełni zatem funkcję informacyjną i w pewnym zakresie prewencyjną. Ponieważ komunikat taki Prezes UOKiK wystosowuje jeszcze przed zakończeniem prowadzonego postępowania (przed wydaniem decyzji) powstaje pytanie, czy ostrzeżenie konsumenckie może być narzędziem mogącym wyrządzić szkodę uczciwemu przedsiębiorcy.

Kiedy ostrzeżenie konsumenckie może być wydane

Celem ostrzeżenia konsumenckiego jest umożliwienie Prezesowi UOKiK szybkiego (przed zakończeniem postępowania) zareagowania na wystąpienie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Z drugiej strony jednak ostrzeżenie konsumenckie może spowodować trudne do odwrócenia, negatywne skutki dla przedsiębiorcy jak przykładowo zmniejszenie liczby klientów oraz utrata renomy rynkowej. Jest to zatem niewątpliwie narzędzie, którego wykorzystanie powinno być ograniczone do sytuacji jednoznacznych. W tym też duchu ustawa UOKiK w art. 73a ust. 1 określa przesłanki wystosowania przez Prezesa UOKiK ostrzeżenia.

Prezes UOKiK jest zobowiązany wydać ostrzeżenie konsumenckie w sytuacji, gdy spełnione zostaną wszystkie z poniższych przesłanek:

  • Prezes UOKiK wszczął postępowanie w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów i w jego toku zgromadził informacje,
  • ze zgromadzonych informacji wynika, że istnieje szczególnie uzasadnione podejrzenie, że przedsiębiorca dopuszcza się praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, oraz
  • praktyka, o którą przedsiębiorca jest podejrzewany, może spowodować znaczne straty lub niekorzystne skutki dla szerokiego kręgu konsumentów.

Warto wskazać, że część z powyższych przesłanek jest nieostra, przez co pozostawia pole do interpretacji w oparciu o rozpatrywaną sytuację („szczególnie uzasadnione podejrzenie”; ”może spowodować”). Wydaje się, że w razie powstania wątpliwości, czy przesłanki zostały w danej sytuacji spełnione, Prezes UOKiK powinien zaniechać publikacji – wyznaczenie tej linii może być jednak w praktyce kłopotliwe. Dotychczas Prezes UOKiK wydał jedno ostrzeżenie konsumenckie – trudno zatem mówić tutaj o ugruntowanej praktyce. W wydanym ostrzeżeniu Prezes UOKiK poinformował, iż na krótko po publikacji ostrzeżenia w przedmiotowej sprawie zapadła decyzja stwierdzająca wystąpienie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Można zatem domniemywać, iż Prezes UOKiK postanowił o publikacji ostrzeżenia po rozpatrzeniu sprawy i utwierdzeniu się w przekonaniu co do legalności przedmiotowej praktyki rynkowej.

Gdzie ostrzeżenie konsumenckie jest publikowane

Aby ostrzeżenie konsumenckie było skuteczne musi dotrzeć do możliwie największej grupy odbiorców – obecnych i potencjalnych przyszłych klientów danego przedsiębiorcy. Zgodnie z art. 73a ustawy OKiK, ostrzeżenie jest podawane przez Prezesa UOKiK do wiadomości publicznej, w tym poprzez publikację na stronie internetowej urzędu. Przepisy na dzień dzisiejszy nie wskazują z jakich kanałów komunikacji poza stroną www urzędu może skorzystać Prezes UOKiK publikując ostrzeżenie – z wiadomości posiadanych przez autora wynika, że pierwsze ostrzeżenie opublikowane zostało jedynie na stronie internetowej UOKiK (trudno ocenić czy UOKiK dokonał dodatkowych publikacji) jednak, krótko po publikacji ostrzeżenia na stronie internetowej UOKiK temat ten był szeroko opisywany i komentowany na innych stronach www.

Co jednak istotne, począwszy od dnia 17 kwietnia 2016 roku Prezes UOKiK będzie uprawniony do nieodpłatnej publikacji wydanego ostrzeżenia konsumenckiego również w publicznej radiofonii i telewizji, w formie i czasie uzgodnionym z właściwą jednostką publicznej radiofonii i telewizji. Po zmianie przepisów ostrzeżenia publiczne będą mogły mieć zatem dużo większy zasięg niż obecnie, co ma przyczynić się do zwiększenia świadomości społecznej niepożądanego zachowania rynkowego (realizacja funkcji prewencyjnej).

Procedura wydania ostrzeżenia konsumenckiego

Zgodnie z art. 73a ust. 2 ustawy UOKiK rozstrzygnięcie w przedmiocie wydania ostrzeżenia konsumenckiego następuje w drodze postanowienia Prezesa UOKiK, na które przysługuje zażalenie do Sądu Okręgowego w Warszawie – sądu ochrony konkurencji i konsumentów (art. 81 ust. 1 w zw. z art. 81. ust. 5 ustawy UOKiK). Możliwość kwestionowania postanowienia o wydaniu ostrzeżenia konsumenckiego rodzi pytanie, czy wniesienie zażalenia na powyższe postanowienie wstrzymuje publikację ostrzeżenia. Regulacje ustawy UOKiK nie rozstrzygają tej kwestii. Odwołując się jednak (na mocy art. 83 ustawy UOKiK) do Kodeksu postępowania administracyjnego należy wskazać, że co do zasady wniesienie zażalenia nie wstrzymuje wykonania postanowienia, jednak organ administracji publicznej, który wydał postanowienie, może wstrzymać wykonanie postanowienia jeśli uzna to za uzasadnione. Uznać zatem należy, że wniesienie zażalenia na postanowienie Prezesa UOKiK o wydaniu ostrzeżenia konsumenckiego nie będzie skutkować automatycznym wstrzymaniem publikacji.

Ostrzeżenie konsumenckie stanowi niewątpliwie interesujące narzędzie Prezesa UOKiK i jako takie może istotnie przyczynić się do ochrony interesów konsumentów i ograniczenia skutków wykrywanych negatywnych praktyk rynkowych, szczególnie po oczekiwanym rozszerzeniu zakresu publikacji na publiczną radiofonię i telewizję. Przesłanki wydania ostrzeżenia zostały skonstruowane tak, aby publikacja została poprzedzona wnikliwą oceną zarzucanej niedozwolonej praktyki. To istotne, gdyż publikacja ostrzeżenia konsumenckiego nie powinna być pochopna i nie powinna pozostawiać żadnych wątpliwości co do swojej zasadności.