Od 8 września 2016 r., czyli od momentu wejścia w życie ustawy o zasadach kształtowania wynagrodzeń osób kierujących niektórymi spółkami (dalej jako: nowa ustawa kominowa), poprzednia ustawa z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi dalej obowiązuje, ale w bardzo ograniczonym zakresie.
Postulat o konieczności zmiany przepisów regulujących wynagradzanie osób zarządzających spółkami publicznymi był podnoszony od dawna ze względu na możliwość łatwego obejścia dotychczasowych limitów płac. Nowa ustawa kominowa, co do zasady zawiera postulowane rozwiązania, ale jednocześnie mieści wiele niejasności, szczególnie w zakresie jej stosowania wobec zawartych stosunków prawnych z członkami zarządów.
Głównym problemem jest kwestia już zawartych umów o pracę z osobami zarządzającymi, gdyż nowa ustawa kominowa wyklucza sprawowanie funkcji w organach spółek publicznych na podstawie Kodeksu pracy. Przepisy przejściowe do ustawy nie odnoszą się bowiem do zawartych umów o pracę. Określają jedynie, że do umów o świadczenie usług i umów o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku będącego podstawą pełnienia funkcji, które zostały zawarte przed dniem wejścia w życie nowej ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe. Z literalnego brzmienia przywołanego powyżej art. 20 nowej ustawy kominowej, wynika, że nie odnosi się on do umów o pracę. Jednak ze względu na powszechność zawierania z członkami zarządów takich umów, wydaje się, że jest to istotne przeoczenie ze strony ustawodawcy. Ta luka prawna budzi wiele wątpliwości również ze względu na charakter stosunku pracy zawartego na podstawie umów o pracę, których cechą jest zapewnienie stabilności zatrudnienia, a ich zmiana lub rozwiązanie powinny być należycie uzasadnione.
Należy jednak zauważyć, że brak jest uzasadnienia, dlaczego umowy o pracę miałyby być inaczej traktowane, aniżeli kontrakty cywilnoprawne. Odmienne traktowanie osób pełniących funkcje w zarządzie na podstawie Kodeksu pracy mogłoby być uznane w niektórych przypadkach nawet za zachowanie dyskryminacyjne. Z powyższych względów należy uznać, że stosunki pracy powinny być jednakowo chronione i również do zawartych umów o pracę należy stosować przepisy dotychczasowe. Ponadto, stosowanie przepisu art. 20 wprost, a więc jedynie do członków zarządu zatrudnionych na podstawie umów o świadczenie usług, może powodować dualizm prawny. W przypadku zatrudnienia części członków zarządu na podstawie umowy o pracę, a reszty na podstawie kontraktu menadżerskiego, pracowników na podobnych stanowiskach obejmowałyby odmienne reguły zatrudnienia.
Do kiedy należy zmienić dotychczasowe umowy?
Zgodnie z treścią art. 21 ust. 1 nowej ustawy kominowej podmiot uprawniony do wykonywania praw udziałowych powinien nie później niż do końca czerwca 2017 r. podjąć działania mające na celu ukształtowanie i stosowanie w spółce zasad wynagradzania członków organu zarządzającego oraz członków organu nadzorczego. Kwestią sporną pozostaje ustalenie, czy powyższy zapis dotyczy ukształtowania zasad powoływania nowych członków organów, czy też również dostosowania istniejących już kontraktów i umów o pracę.
Interpretując powyższą kwestię, należy zwrócić uwagę na brak zastrzeżenia w art. 20, że do obowiązujących umów stosuje się przepisy dotychczasowe, ale nie później niż do dnia odbycia zwyczajnego walnego zgromadzenia, o którym mowa w art. 21 ust. 1. Z tego powodu można stwierdzić, że w przepisach przejściowych ustawodawca nie nałożył obowiązku dostosowania funkcjonujących umów do nowych przepisów. Oznaczałoby to, że kontrakty i umowy o pracę zawarte przed dniem wejścia w życie nowej ustawy kominowej nie muszą być zmieniane, nawet jeżeli nie mieszczą się w nowych przedziałach wynagrodzeń, czy też są umowami o pracę. W takim wypadku dotychczasowe umowy z członkami organów zarządzających obowiązywałyby do czasu ich wygaśnięcia, w praktyce najczęściej do upływu danej kadencji.
Wynagrodzenie osób wybranych w konkursie
Należy również zauważyć, że w znacznej części spółek komunalnych czy Skarbu Państwa członków zarządów wybiera się w konkursach. W związku z zastosowaniem nowych wytycznych, członek zarządu sprawujący swoją funkcję w dniu wejścia w życie nowej ustawy kominowej, który został uprzednio wybrany w konkursie prowadzonym na określonych zasadach, z dnia na dzień mógłby zostać pozbawiony ustalonego wcześniej wynagrodzenia. Ponadto, wskutek zastosowania nowych wytycznych dotyczących ustalania wskaźnika wynagrodzenia mogłoby się okazać, że członek zarządu, który miał ustalone wynagrodzenie w wysokości np. 5-6 krotności średniego wynagrodzenia, zostanie zakwalifikowany do pierwszej grupy objętej wskaźnikiem 1-3 krotności średniego wynagrodzenia, tylko dlatego, że spółka nie spełnia określonych wymagań, przy czym rola spółki, jej charakter i powierzone zadania mogą być w takim przypadku zupełnie bez znaczenia. Można oczywiście powiedzieć, że nowa ustawa kominowa reguluje takie przypadki, przewidując w art. 4 ust. 3 możliwość ustalenia innej wysokości wynagrodzenia członka zarządu, jeżeli przemawiają za tym wyjątkowe okoliczności dotyczące spółki lub rynku, na którym ona działa.
Tym razem bez sankcji
Można przypuszczać, że z obawy przed zarzutami agencji państwowych i ewentualnymi sankcjami pokontrolnymi odstępstwo od ustalonych widełek na podstawie art. 4 ust. 3 będzie raczej zjawiskiem marginalnym. Niekiedy trudno jest bowiem pogodzić kwestie praktycznych problemów i możliwych skutków związanych ze stosowaniem w spółkach publicznych reguł innych niż ogólnie przyjęte na zasadzie pewnej uznaniowości. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że nowa ustawa, w przeciwieństwie do poprzedniej, nie zawiera żadnych sankcji za naruszenie zasad ustalania wynagrodzenia.
Adnotacja dodana dnia 1 stycznia 2017 roku
Od dnia 1 stycznia 2017 r. ustawa uzupełniona została o art. 12a wprowadzający sankcje – aktualnie za uporczywe uchylanie się od wykonywania obowiązków podejmowania działań mających na celu ukształtowanie i stosowanie w spółce zasad wynagradzania członków organu zarządzającego i członków organu nadzorczego grozi grzywna wymierzana w trybie przepisów Kodeks postępowania karnego.