Niedawno informowaliśmy o podjęciu przez Sąd Najwyższy istotnej dla praktyki uchwały w sprawie prokury. Obecnie znamy już pisemne uzasadnienie tego orzeczenia, z którego lektury płyną kolejne istotne wnioski. W pewnym zakresie Sąd Najwyższy wyjaśnił istniejące wątpliwości (w mojej ocenie w niekorzystnym dla praktyki obrotu kierunku), stworzył jednoczenie nową istotną wątpliwość, co niestety może utrudniać spółkom (a także innym przedsiębiorcom) funkcjonowanie.
Sąd Najwyższy orzekając w powiększonym składzie siedmiu sędziów w dniu 30 stycznia 2015 (sygnatura III CZP 34/14) rozstrzygnął rozbieżności w wykładni przepisów, w zakresie możliwości wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego (dalej KRS) prokury udzielonej określonej osobie z zastrzeżeniem, że może ona działać tylko łącznie z członkiem zarządu.
W praktyce taka konstrukcja bywała stosowana w tych spółkach, w których zarządy liczyły co najmniej dwóch członków, a reprezentacja spółki była określona jako łączna, tj. wymagane było współdziałanie dwóch (co najmniej) członków zarządu do złożenia oświadczenia woli (najczęściej zwarcia umowy) w imieniu spółki. Pojawiała się niekiedy potrzeba upoważnienia kolejnej osoby do składania oświadczeń woli w imieniu spółki, której nie powoływano jednak do składu zarządu, lecz udzielano jej prokury. Celem zachowania zasady reprezentacji łącznej, prokura była opatrzona zastrzeżeniem, że może być wykonywana tylko łącznie z członkiem (członkami) zarządu. Taka prokura, określana w języku prawników jako prokura łączna niewłaściwa, do tej pory była przez większość sądów rejestrowych akceptowana i w odpisach z KRS przy nazwisku prokurenta w polu „rodzaj prokury” można było znaleźć stosowny wpis, np.: „prokura łączna z członkiem zarządu”.
W powyżej uchwale Sądu Najwyższego wskazano, że niedopuszczalny jest wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu.
Z uzasadnienia wynika jednoznacznie, że zdaniem Sądu Najwyższego niedopuszczalność takiego wpisu powodowana jest tym, że udzielenie takiej prokury jest niedopuszczalne na gruncie przepisów o prokurze zamieszczonych w kodeksie cywilnym, które przewidują trzy rodzaje prokury – samodzielną, łączną i oddziałową. Prokura łączna niewłaściwa nie może zatem być udzielona, skoro nie jest żadną z rodzajów prokur wprost wskazanych w kodeksie cywilnym.
Sąd Najwyższy stwierdził co więcej, że dokonane wpisy w KRS prokury jednoosobowej, określonej jako łączna z członkiem zarządu powinny zostać wykreślone przez sąd rejestrowy z urzędu (należy uznać, że sąd rejestrowy powinien uprzednio wezwać spółkę do złożenia oświadczenia w tej sprawie). Co prawda Sąd Najwyższy nie może formalnie nakazać określonych rozstrzygnięć wszystkim sądom rejestrowym, to mając na uwadze autorytet uchwały podjętej przez Sąd Najwyższy w powiększonym składzie, należy spodziewać się, że wszystkie sądy będą się do niej stosować.
Sądu Najwyższy jednocześnie stwierdził, że przyjęta wykładnia przepisów o prokurze obowiązuje tylko na przyszłość – od dnia jej powzięcia tj. od 30 stycznia 2015 r. Czynności wcześniej dokonane z udziałem takich prokurentów nie mogą być zatem podważane na podstawie wykładni przepisów przedstawionej w tym orzeczeniu.
Przedstawione rozważania Sądu Najwyższego, a dotyczące działania wraz z członkiem zarządu (organu występującego w spółce z o.o. i spółce akcyjnej, marginalnie także w spółce partnerskiej) należy także odnieść do wspólników spółek osobowych (jawnych, partnerskich, komandytowych, komandytowo-akcyjnych) uprawnionych do reprezentacji tych spółek.
Należy podkreślić, że możliwa jest, na podstawie art. 205 i 373 kodeksu spółek handlowych jako przepisów wyjątkowych, reprezentacja spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej przez członów zarządu działających łącznie jak i reprezentacja łączna wykonywana przez prokurenta działającego wraz z członkiem zarządu.
Praktycznym wnioskiem z orzeczenia dla określania preferowanych przez wspólników zasad działania w imieniu spółki jest zatem konieczność uwzględnienia okoliczności, że jeżeli w spółce jest lub miałby być powołany tylko jeden prokurent, to musi on mieć udzieloną prokurę samodzielną, umożliwiającą mu działalnie w imieniu spółki bez członka zarządu. W zakresie spraw, w których może działać zgodnie z kodeksem cywilnym prokurent będzie on zatem w niejako lepszej sytuacji niż członek zarządu, którego obowiązywać może w konkretnej spółce, zasada reprezentacji łącznej. Jeżeli spółka ma być reprezentowana zawsze przez dwie (lub więcej) osoby to konieczne jest powołanie większej liczby prokurentów i udzielnie im prokury łącznej. W takim przypadku spółkę z o.o. i akcyjną mogą reprezentować np.: dwaj członkowie zarządu działających łącznie, prokurent działający wraz z członkiem zarządu jak też działający łącznie prokurenci.
Niejako na marginesie rozstrzygnięcia głównego zagadnienia, Sąd Najwyższy zawarł w uzasadnieniu uchwały dodatkowe uwagi, które mogą mieć znaczenie dla praktyki.
Sąd stwierdził po pierwsze, że nie jest możliwe udzielenie prokury członkowi zarządu spółki.
Większym problemem dla obrotu może być drugie stanowisko dotyczące prokury łącznej. Sąd Najwyższy stwierdził bowiem, że w przypadku prokury łącznej do skutecznego reprezentowania przedsiębiorcy wymagane będzie złożenia oświadczenia woli przez każdego prokurenta. Stwierdzenie to w omawianym orzeczeniu nie jest przypadkowe, pojawia się dwukrotnie. Sąd Najwyższy nie odnosi się jednak do art. 109(8) § 2 kodeksu cywilnego, który nakazuje ujawnienie w rejestrze (np.: KRS) rodzaju prokury, jak też sposobu jej wykonywania. Dotąd przyjmowano, że w ramach ujawnienia sposobu wykonywania prokury można było (a nawet było to celowe) wskazać, że prokura łączna wykonywana jest przez współdziałanie określonej liczby prokurentów, najczęściej dwóch (dowolnej pary), co miało i ma znaczenie, gdy powołano większą ich liczbę. Nie jest jasne, czy to kategoryczne sformułowanie Sądu Najwyższego nie zostało zniuansowane, ponieważ było poczynione nieco na marginesie głównych rozważań i do podjęcia uchwały w sprawie prokury łącznej niewłaściwej nie było konieczne pogłębianie rozważań. Możliwe jest też uznanie, że stanowisko to ma jednak oznaczać, że w przypadku prokury łącznej, niezależnie od liczby prokurentów zdaniem Sądu Najwyższego współdziałać mają wszyscy prokurenci. W mojej ocenie, dotychczasowa praktyka w zakresie określenia wykonywania prokury łącznej była zgodna z prawem i należy mieć nadzieję, że zawarte w uchwale Sądu Najwyższego sformułowania tego nie kwestionują i nie zmienią praktyki oraz nie utrudnią działania przedsiębiorców szerzej wykorzystujących prokurę.
Przeczytaj także: