1 października 2018 r. weszła w życie zmiana kodeksu spółek handlowych (ksh), rozszerzająca ograniczenia dotyczące pełnienia określonych funkcji w spółkach. Dotychczas zgodnie z art. 18 § 2 ksh osoba skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa określone w przepisach:
- rozdziałów XXXIII–XXXVII kodeksu karnego tj. przestępstwa przeciwko: ochronie informacji, wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi;
- 587 ksh tj. ogłaszanie przy wykonywaniu obowiązków w spółkach kapitałowych lub w procesach łączenia, podziału i przekształcenia spółki, nieprawdziwych danych;
- 590 ksh tj. umożliwienie bezprawnego głosowania na walnym zgromadzeniu lub bezprawnego wykonywania praw mniejszości ;
- 591 ksh tj. bezprawne posługiwanie się dokumentem (np. cudzym dokumentem akcji) przy głosowaniu na walnym zgromadzeniu lub wykonywaniu praw mniejszości;
nie mogła być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej lub likwidatorem spółki z o.o. lub akcyjnej.
Luka w dotychczasowych przepisach
Powyższy zakaz dla osób skazanych za wybrane przestępstwa nie obejmował m.in. prokurentów spółek. Uprawnienia prokurenta w zakresie reprezentacji spółki są natomiast zbliżone do uprawnień członka Zarządu (choć oczywiście nie identyczne). Zgodnie z art. 1091 Kodeksu cywilnego, prokura obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Czynności z zakresu bieżącej reprezentacji spółki prokurent może zatem wykonywać samodzielnie, z pominięciem Zarządu (z wyłączeniem takich, do których potrzebuje pełnomocnictwa szczególnego, jak np. zbycie nieruchomości). Wobec tego w przypadku, gdy osoba skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo wspomniane w art. 18 § 2 ksh miała sprawować „funkcje zarządcze” w spółce, udzielano jej prokury, obchodząc ustawowy zakaz.
Co się zmienia?
Po zmianie przepisów, od 1 października 2018 r. opisywanej luki w prawie już nie ma – zakaz pełnienia funkcji przez osoby skazane za przestępstwa, o których mowa w art. 18 § 2 ksh, dotyczy też prokurenta w spółkach kapitałowych. Co więcej, od 1 października 2018 r. osoby skazane za przestępstwa wyliczone w art. 18 § 2 ksh nie mogą też pełnić funkcji członka zarządu spółki partnerskiej i członka rady nadzorczej spółki komandytowo-akcyjnej. Zakaz wprost rozszerzono zatem na niektóre funkcje w spółkach osobowych. Dotychczas były wątpliwości, czy takie rozszerzenie – na zasadzie odpowiedniego stosowania przepisów – jest uprawnione, skoro art. 18 § 2 ksh jest usytuowany wśród przepisów o spółkach kapitałowych. Jak słusznie zauważono w uzasadnieniu do projektu ustawy nowelizującej, brak podstaw dla odmiennego traktowania np. członka rady nadzorczej (a ściślej rzecz biorąc, dla stawiania odmiennych wymogów dla kandydatów na to stanowisko) tylko ze względu na formę prawną spółki, inną niż spółka kapitałowa.
Co się nie zmienia?
Mimo dostrzeżonego braku uzasadnienia dla stawiania odmiennych wymogów kandydatom do pełnienia funkcji w spółkach kapitałowych i osobowych, zakazem z art. 18 ksh nie objęto prokurentów i likwidatorów spółek osobowych.
Zakaz pełnienia funkcji a zatarcie skazania i odbycie kary – przed zmianą
Wedle dotychczasowego brzmienia art. 18 § 3 ksh, zakaz art. 18 § 2 ksh ustawał z upływem 5. roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, jednakże nie mógł zakończyć się wcześniej niż z upływem 3 lat od dnia zakończenia okresu odbywania kary. W uzasadnieniu do projektu ustawy nowelizującej wskazano, że weryfikacja tej ostatniej kwestii na potrzeby postępowania rejestrowego była czasochłonna, gdyż ustalenie konkretnego dnia zakończenia okresu odbywania kary wymagało bezpośredniego kontaktu przez Biuro Informacyjne KRK z sądem nadzorującym wykonanie kary. W efekcie wydłużał się czas rozpoznania wniosku o wpis piastuna danej funkcji do KRS (sąd rejestrowy nie może wydać rozstrzygnięcia w sprawie przed uzyskaniem odpowiedzi z KRK). Nadto, wątpliwości interpretacyjne budził brak odniesienia w powołanym przepisie do terminu zatarcia skazania (zatarcie skazania tworzy fikcję prawną, która nakazuje przyjąć, że z chwilą zatarcia dana osoba nigdy nie była nigdy karana). Nie było w szczególności jasne, czy przepis w dotychczasowym brzmieniu miał zastosowanie, gdy zatarcie skazania nastąpiło przed upływem pięciu lat od uprawomocnienia wyroku.
Zakaz pełnienia funkcji a zatarcie skazania i odbycie kary – po zmianie
Ustawodawca w znowelizowanym art. 18 § 3 ksh usunął powyższe wątpliwości co do zatarcia skazania, wprost wskazując, że zakaz określony w § 2 omawianego przepisu, ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania. Oznacza to, że jeżeli w okresie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego nastąpi zatarcie skazania, to taka osoba będzie mogła sprawować funkcje określone w art. 18 § 2 ksh. Nowa regulacja jest spójna z celem zatarcia skazania, jakim jest uzyskanie przez osobę skazaną „czystej karty” i nieponoszenie już przez nią ujemnych następstw skazania. Ustawodawca zrezygnował dodatkowo z wymogu, aby od dnia zakończenia przez skazanego okresu odbywania kary upłynęły co najmniej trzy lata, by mógł pełnić funkcje wymienione w art. 18 § 2 ksh. Na potrzeby postępowań rejestrowych ta kwestia nie będzie już zatem badana.
Skutki powierzenia funkcji w spółce osobie skazanej za przestępstwo
Od dnia 15 stycznia 2013 r. dane osób objętych wnioskiem o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego w skład organów, o których mowa w art. 18 § 2 ksh, podlegają weryfikacji w Krajowym Rejestrze Karnym. W przypadku negatywnej weryfikacji (tj. informacji o skazaniu i braku przesłanek uchylających zakaz związanych np. z upływem pięciu lat od uprawomocnienia się wyroku skazującego) sądy rejestrowe oddalają wniosek o wpis w KRS skazanego jako piastuna jednej z funkcji wyliczonych w art. 18 § 2 ksh. Przedmiotem kontrowersji jest natomiast to, czy sama uchwała o powołaniu takiej osoby np. do zarządu lub rady nadzorczej spółki, jest automatycznie pozbawiona skutków prawnych, czy też konieczne jest jej zaskarżenie przed sądem. Wpis piastuna danej funkcji do KRS ma tylko deklaratoryjny charakter, a zatem nie jest konieczny dla skuteczności powołania na daną funkcję (dla przykładu, można pełnić funkcję członka zarządu spółki z o.o., nie będąc ujawnionym w KRS). Wątpliwości wynikają m.in. z tego, że jak przesądził Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z dnia 18 września 2013 r., sygn. akt III CZP 13/13, wyrok sądu stwierdzający nieważność sprzecznej z ustawą uchwały wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub uchwały walnego zgromadzenia spółki akcyjnej ma charakter konstytutywny, a zatem uchwała taka powinna być respektowana tak długo, jak nie zostanie wyeliminowana z obrotu prawomocnym orzeczeniem sądowym. W przypadku powołania prokurenta podobnych wątpliwości, jak się wydaje, nie ma – oświadczenie o udzieleniu prokury jako sprzeczne z ustawą jest nieważne (art. 58 § 1 Kodeksu cywilnego).