Z dniem 1 stycznia 2017 roku w życie weszły zmiany w ustawie o VAT dotyczące m.in. poszerzenia kręgu towarów, których dostawa może powodować powstanie po stronie nabywcy solidarnej odpowiedzialności wraz z podmiotem dokonującym tej dostawy za jego zaległości podatkowe. Solidarna odpowiedzialność nabywcy ma dotyczyć tej części podatku VAT, która proporcjonalnie będzie przypadała na dokonywaną na jego rzecz dostawę.

Ustawodawca uzasadnił wprowadzone zmiany koniecznością uszczelnienia systemu podatkowego oraz licznymi nieprawidłowościami, do jakich wcześniej dochodziło w obrocie tzw. „towarami wrażliwymi”. Katalog tych towarów określony jest w załączniku nr 13 do ustawy o VAT.

Nowe towary objęte procedurą

Do dotychczasowego katalogu towarów objętych procedurą odwrotnego obciążenia dołączyły następujące towary:

  • oleje i tłuszcze zwierzęce i roślinne – wyłącznie olej z rzepaku,
  • płyty, arkusze, folie, taśmy i pasy z tworzyw sztucznych, niewzmocnionych, nielaminowanych ani niepołączonych z innymi materiałami – wyłącznie folia typu stretch,
  • jednostki pamięci – wyłącznie dyski twarde (HDD),
  • półprzewodnikowe urządzenia pamięci trwałej – wyłącznie dyski SSD,
  • pakiety oprogramowania systemów operacyjnych – wyłącznie dyski SSD,
  • pakiety pozostałego oprogramowania użytkowego – wyłącznie dyski SSD,
  • pozostałe filmy i nagrania wideo na dyskach, taśmach magnetycznych itp. nośnikach – wyłącznie dyski SSD.

Warunki solidarnej odpowiedzialności

Podatnik, na rzecz którego dokonano dostawy towarów określonych w załączniku nr 13 do ustawy, odpowiada solidarnie wraz z podmiotem dokonującym tej dostawy za jego zaległości podatkowe w części podatku proporcjonalnie przypadającej na dostawę dokonaną na rzecz tego podatnika, jeżeli:

  1. wartość towarów nabywanych od jednego podmiotu dokonującego ich dostawy, bez kwoty podatku przekroczyła w danym miesiącu kwotę 50 000 zł, oraz
  2. w momencie dokonania dostawy towarów podatnik wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że cała kwota podatku przypadająca na dokonaną na jego rzecz dostawę tych towarów lub jej część nie zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego.

W jaki sposób określić owe uzasadnione przypuszczenia? Ustawodawca nakazuje przyjąć, że podatnik miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że cała kwota podatku przypadająca na dokonaną na jego rzecz dostawę towarów lub jej część nie zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego, jeżeli okoliczności towarzyszące tej dostawie towarów lub warunki, na jakich została ona dokonana, odbiegały od okoliczności lub warunków zwykle występujących w obrocie tymi towarami. Dotyczy to w szczególności sytuacji, w których cena za dostarczone podatnikowi towary była bez uzasadnienia ekonomicznego niższa od ich wartości rynkowej.

Solidarna odpowiedzialność nie powstaje, jeżeli nabycie towarów nastąpiło w określonych miejscach (np. na stacjach paliw lub stacjach gazu płynnego, do standardowych zbiorników pojazdów używanych przez podatników nabywających te towary, do napędu tych pojazdów) lub też, gdy powstanie zaległości podatkowych nie wiązało się z uczestnictwem podmiotu dokonującego dostawy towarów w nierzetelnym rozliczaniu podatku w celu odniesienia korzyści majątkowej, a także jeżeli w związku z dokonaniem dostawy towarów łącznie były spełnione następujące warunki:

  1. podmiot dokonujący dostawy tych towarów na dzień dokonania tej dostawy był wymieniony w wykazie podmiotów dokonujących dostawy towarów, które złożyły kaucję gwarancyjną; wykaz ten jest udostępniany w Biuletynie Informacji Publicznej ministra właściwego do spraw finansów publicznych,
  2. wysokość kaucji gwarancyjnej, na dzień dokonania tej dostawy odpowiadała co najmniej jednej piątej kwoty podatku należnego przypadającej na dostawy towarów dokonane w danym miesiącu na rzecz danego podatnika lub kaucja ta wynosiła co najmniej 3.000.000 zł.

Kaucja gwarancyjna

Kaucja gwarancyjna, o której mowa powyżej, stanowi zabezpieczenie zapłaty podatku wraz z odsetkami za zwłokę w związku z dokonywaniem dostaw określonych towarów oraz powstałych po wniesieniu kaucji gwarancyjnej zaległości podatkowych w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa. Z praktyki obrotu wynika, że podmioty znajdujące się w wykazie podmiotów, które złożyły kaucję gwarancyjną postrzegane są przez kontrahentów jako bardziej wiarygodne. Ze względu na to, że złożenie kaucji może także wyłączyć odpowiedzialność solidarną nabywcy z dostawcą, kontrahenci częściej podejmują współpracę z takimi właśnie kontrahentami.

Kaucja może być złożona w formie:

  1. depozytu pieniężnego złożonego na wyodrębniony rachunek urzędu skarbowego;
  2. gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej;
  3. pisemnego, nieodwołalnego upoważnienia organu podatkowego, potwierdzonego przez bank lub spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową, do wyłącznego dysponowania, do wysokości składanej kaucji gwarancyjnej, środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku prowadzonym w tym banku lub w tej kasie.

Wysokość kaucji gwarancyjnej powinna odpowiadać co najmniej jednej piątej kwoty podatku należnego od przewidywanej przez dostawcę, w danym miesiącu wartości sprzedaży towarów, o których mowa w załączniku nr 13 do ustawy, z tym że w niektórych przypadkach nie może ona być niższa niż 200.000 zł (np. w przypadku folii strech) lub 1.000.000 zł (w przypadku paliw).

Nie każdy podatnik może jednak złożyć kaucję gwarancyjną. Aby móc taką kaucję złożyć, należy bowiem spełniać łącznie następujące warunki:

  1. nie posiadać zaległości podatkowych w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa,
  2. nie znajdować się w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego lub w trakcie likwidacji,
  3. upoważnić bank mający siedzibę na terytorium kraju albo spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową, której jest członkiem, prowadzące rachunek, wskazany w zgłoszeniu identyfikacyjnym, na który dokonywana jest zapłata z tytułu dostawy tych towarów, do przekazywania organom podatkowym lub organom kontroli skarbowej informacji o wszystkich transakcjach dokonywanych na tym rachunku.

Jak chronić się przed odpowiedzialnością solidarną z dostawcą

Z punktu widzenia nabywcy, podstawowym sposobem na uniknięcie odpowiedzialności jest upewnienie się, że dostawca wniósł kaucję gwarancyjną w odpowiedniej wysokości i uzyskał wpis w białej księdze. Można jednak uchronić się przed odpowiedzialnością za zobowiązanie dostawcy także w inny sposób – upewniając się, że istnieje graniczące z pewnością prawdopodobieństwo, iż cała kwota podatku przypadająca na dokonaną na jego rzecz dostawę tych towarów lub jej część zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego. Oczywiście, nabywca nigdy nie uzyska pewności, że podatek zostanie wpłacony, chodzi jednak o podjęcie takich kroków, które nie pozwolą organowi podatkowemu na przyjęcie, że nabywca w momencie dokonania dostawy towarów wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, iż nie zostanie uiszczony na rzecz urzędu skarbowego. W praktyce obrotu obserwuje się różne sposoby na osiągnięcie wyżej opisanego celu. Nabywcy często żądają od dostawców przedstawienia oświadczenia o aktualności danych w KRS, pochodzeniu towarów, byciu czynnym podatnikiem VAT i braku zaległości w podatkach. Zdarzają się także żądania dostarczenia danych finansowych spółki za określony okres (przykładowo za 2 lata obrotowe wstecz). Takie żądania należałoby jednak uznać, za wykraczające poza ogólnie przyjętą w kontaktach z kontrahentami normę.