Firma się rozwija – zatrudniamy kolejnych pracowników, stosujemy nowe technologie, przybywa kontrahentów. Czy w takich realiach warto myśleć o sukcesji? Nasze doświadczenie wskazuje, że zdecydowanie tak, zaniechania w tym zakresie, z którymi się spotykamy, często bowiem nie mogą być naprawione.
Sukcesja jest długofalowym planowaniem przyszłości naszej rodziny oraz firmy, którą stworzyliśmy jak wdrażaniem tego planu dokonywanym za życia jak i w razie śmierci. Plan sukcesji jest odpowiedzią na potrzebę zapewnienia ciągłości działalności firmy, ochrony dotychczasowego jej dorobku oraz zachowania w niej przez rodzinę władzy i wiedzy. W ramach tego planu warto też przyjąć w firmie i rodzinie doraźne, awaryjne rozwiązania na wypadek niespodziewanej, nagłej konieczności choćby czasowego (np.: w razie choroby) przekazania zarządzania firmą innym osobom.
Przekazanie majątku firmy sukcesorom, w przypadku śmierci jej właściciela, odbywa się w drodze spadkobrania. Przepisy regulują dziedziczenie ustawowe przez członków rodziny w udziałach do całości spadku i nie przewidują wystarczających zabezpieczeń dla sytuacji, w której w skład spadku wchodzi firma (np. w przypadku dziedziczenia przez trójkę dzieci każde z nich dziedziczy po 1/3 majątku np. 1/3 udziałów w spółce czy każdym innym poszczególnym składniku majątku). Uregulowania kodeksowe, które będą znajdą zastosowanie w braku testamentu i innych działań, często nie odpowiadają założeniom czynionym przez rodzinę i jej potrzebom. Szczególnie groźne dla przetrwania firmy, a nawet możliwości spieniężenia jej majątku, jest prowadzenie działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę jednoosobowo na podstawie wpisu do ewidencji.
Instrumenty, które zbudują dobry plan, dobierane są do struktury organizacyjnej i formy w jakiej prowadzona jest działalność, a przede wszystkim do możliwości i planów nestora oraz sukcesorów. Plan ten może przewidywać zmiany dokonujące się za życia nestora jak i czynności, które zabezpieczają funkcjonowanie firmy na wypadek jego śmierci. Warto rozpocząć przynajmniej od przyjęcia rozwiązań na wypadek nagłej, niespodziewanej śmierci lub czasowej niezdolności do pełnienia funkcji, np.: w związku z wypadkiem czy chorobą, zmieniając je następnie stosownie do potrzeb.
Ważnym elementem prawnym planu sukcesji jest przygotowanie testamentu zawierającego odpowiednio wypracowane tzw. rozrządzenia majątkowe. Użytecznym narzędziem bywa zapis windykacyjny, dzięki któremu spadkodawca może wskazać wybrany składnik majątku, który z chwilą jego śmierci nabędzie konkretna osoba. W testamencie uwzględnione mogą zostać m.in. uregulowania dotyczące małoletnich dzieci (w tym kwestia opieki), powołanie wykonawcy testamentu, który m.in. p.o., czy przewidziane tzw. podstawienia tj. wskazania osób, które dziedziczyć będą na wypadek, gdyby osoby wskazane jako pierwsze do dziedziczenia nie mogły lub nie chciały dziedziczyć.
Śmierć nestora często uniemożliwia sprawną kontynuację działalności prowadzonej w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, może również stawiać pod znakiem zapytania przetrwanie spółek. W ramach planu sukcesji warto w razie potrzeby przeprowadzić zmianę formy prowadzenia działalności lub wprowadzić stosowne zmiany postanowień umowy spółki, uwzględniając także uwarunkowania podatkowe. Może okazać się, że zmiany realizowane w celu sukcesji jednocześnie zoptymalizują rozwiązania podatkowo-prawne bieżącej działalności lub przyniosą inne korzyści.
W planie sukcesji uwzględnia się zwykle narzędzia prawne stopniowo dopuszczające podejmowanie decyzji przez innych niż nestor członków rodziny – najczęściej są to zmiany w sposobie reprezentacji, wprowadzenie członków rodziny do organów reprezentujących firmę lub udzielnie stosownych pełnomocnictw, które nie muszą wiązać się z przekazaniem własności majątku.
Zdarza się, że dobrym dla rodziny rozwiązaniem jest sprzedaż bądź darowizna przez nestora wybranych składników majątku na rzecz członków rodziny lub na rzecz podmiotów trzecich. Przekazanie własności firmy za życia właściciela często wiąże się z dalszym jego zaangażowaniem w sprawy firmy, w związku z potrzebą wsparcia nabywców. Takie działania dają możliwość rozsądnego podziału lub spieniężenia majątku, zwłaszcza w sytuacji, gdyby w gronie rodziny nie znalazł się nikt kto poprowadzi firmę albo gdyby chcieli (mogli) przejąć ją jedynie niektórzy członkowie rodziny. W procesie sukcesji nie można oczywiście zapominać też o zabezpieczeniu przyszłości nestora rodziny w sytuacji przekazania przez niego własności czy władzy nad firmą.
Zmierzenie się z zaplanowaniem przyszłości firmy rodzinnej jest często wyzwaniem dla samego nestora i całej jego rodziny. Przygotowanie planu sukcesji może zająć wiele miesięcy, a po jego ustalenia należy także okresowo go weryfikować, zmieniając stosownie do potrzeb jego założenia i wykorzystywane narzędzia. Jest jednak przede wszystkim oznaką dbałości o przyszłość firmy i dalekowzroczności nestora, na którą nigdy nie jest za wcześnie.
Z uwagi na wagę i złożoność tego tematu, będziemy do niego powracać w ramach bardziej szczegółowych zagadnień w naszych kolejnych publikacjach, zachęcając czytelników do refleksji i podjęcia działań.