W dniu 31 grudnia 2014 roku weszły w życie zmiany dotyczące postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Nowe przepisy powinny zainteresować wszystkie te osoby, których zobowiązania są tak duże, że ich spłata jest praktycznie niemożliwa.

Oczywiście osoba zadłużona musi liczyć się z utratą (spieniężeniem przez syndyka) posiadanego majątku, jednak korzyść w postaci całkowitego oddłużenia wydaje się być tego warta.

Kogo dotyczą nowe przepisy

Znowelizowane postępowanie dotyczące tzw. upadłości konsumenckiej obejmuje włącznie te osoby fizyczne, wobec których nie można ogłosić upadłości na zasadach ogólnych przewidzianych w ustawie – prawo upadłościowe i naprawcze. Należy bowiem mieć na uwadze, że na podstawie przepisów ogólnych prawa upadłościowego i naprawczego upadłość można ogłosić wobec osób fizycznych:

  • prowadzących działalność gospodarczą,
  • wspólników spółek osobowych ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem.

Ustawa – prawo upadłościowe i naprawcze przewiduje również, że na zasadach ogólnych można ogłosić upadłość osoby fizycznej, która zaprzestała prowadzenia działalności lub która przestała być wspólnikiem spółki osobowej, jeżeli od jej wykreślenia z właściwego rejestru nie upłynął rok.

Zatem powyżej wymienione osoby nie mogą skorzystać z przepisów o upadłości konsumenckiej i aktualnie mogą jedynie złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości na zasadach ogólnych. Niestety ogólne postępowanie upadłościowe nie jest tak korzystne jak procedura przewidziana dla osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej.

Wniosek o ogłoszenie upadłości

Pismo wszczynające postępowanie upadłościowe względem osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, może złożyć tylko sam dłużnik – nie może tego dokonać jego wierzyciel. Co istotne osoba nieprowadząca działalności gospodarczej może także złożyć stosowny wniosek, jeżeli jest zadłużona względem jednego wierzyciela (zgodnie z ogólnymi zasadami, aby złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnik powinien zalegać z płatnościami więcej niż jednemu podmiotowi). Wniosek o ogłoszenie upadłości należy złożyć do sądu upadłościowego (sądu rejonowego – wydziału gospodarczego). Co niezwykle korzystne dla wnioskodawcy opłata od wniosku o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej jest opłatą podstawową, a więc wynosi wyłącznie 30,00 zł. Na marginesie, opłata za wniosek o ogłoszenie upadłości składany na zasadach ogólnych opiewa na stałą kwotę w wysokości 1.000,00 zł. Sam wniosek należy sporządzić zgodnie z przepisami ustawy – prawo upadłościowe i naprawcze. W postępowaniu tym należy przedstawić całkowitą sytuację majątku wnioskodawcy. Wnioskodawca jest bowiem zobowiązany do wskazania aktualnego i zupełnego spisu swojego majątku wraz z wyceną jego składników. Dodatkowo jest on również obowiązany do wymienienia swoich wierzycieli wraz z ich adresami i wysokością wierzytelności każdego z nich oraz terminami zapłaty tych wierzytelności. Jeżeli bowiem okaże się, że dane podane przez dłużnika we wniosku są niezgodne z prawdą lub niezupełne, sąd jest zobowiązany do oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika.

Należy jeszcze wspomnieć o prawnych ograniczeniach dopuszczalności przeprowadzenia postępowania upadłościowego względem osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Sąd upadłościowy nie może ogłosić upadłości osoby fizycznej, jeżeli ta m.in.:

  • umyślnie lub przez rażące niedbalstwo doprowadziła do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększyła swój stopień niewypłacalności,
  • w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku mając taki obowiązek, nie zgłosiła w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości na zasadach ogólnych.

Problem umyślności i rażącego niedbalstwa w kwestii doprowadzenia do swojej niewypłacalności nie będzie w ramach niniejszego artykułu analizowany. Pragnę w tym miejscu tylko wskazać, że warto jest złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości, nawet w przypadku, gdy dłużnik ma wątpliwości, czy doprowadził do swojej upadłości przez rażące niedbalstwo. Sąd upadłościowy będzie bowiem rozpatrywał tę kwestię w ramach postępowania upadłościowego zatem przyjmowanie z góry przez samego dłużnika, iż dane zachowanie wypełnia przesłanki rażącego niedbalstwa, jest moim zdaniem przedwczesne.

Ograniczenie wskazane w punkcie b) powyżej w sposób bardzo istotny może utrudnić osobom fizycznym przeprowadzenie postępowania upadłościowego na preferencyjnych dla nich warunkach. Ograniczenie dotyczy następującej sytuacji: osoba fizyczna, która w przeszłości prowadziła działalność gospodarczą lub była wspólnikiem spółki osobowej, nie zgłosiła w czasie właściwym wniosku o ogłoszenie upadłości na zasadach ogólnych. Czas właściwy do złożenia wniosku to termin dwóch tygodni od dnia, w którym osoba fizyczna stała się niewypłacalna. Przepisy wyjaśniają, iż dłużnika uważa się za niewypłacalnego, jeżeli nie wykonuje on swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Dłużnik, który nie złożył wniosku o ogłoszenie upadłości będąc przedsiębiorcą, zgodnie z nowymi przepisami może to zrobić dopiero po upływie 10 lat na podstawie przepisów o upadłości konsumenckiej. Postanowienie to może budzić wątpliwości interpretacyjne w konsekwencji na jego jednoznaczną interpretację należy oczekiwać do momentu wydania stosownych orzeczeń przez sądy rozpoznające wnioski o ogłoszenie upadłości.

Pragnę jeszcze wskazać, że wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej nie zostanie uwzględniony, jeżeli w okresie 10 lat przed złożeniem tego wniosku czynność prawna dłużnika została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Ograniczenia związane z możliwością złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej przed upływem 10 lat po zaistnieniu przewidzianego w przepisach zdarzenia mogą być pominięte przez sąd, jeżeli przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

Postępowanie upadłościowe

Po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości sąd stwierdzając, że nie znajdują zastosowania przesłanki negatywne, co do możliwości ogłoszenia upadłości dłużnika, powinien ogłosić jego upadłość. W postanowieniu o ogłoszeniu upadłości wyznacza się m.in. syndyka masy upadłości, który reprezentuje upadłego. Syndyk zobowiązany jest do dokonania spisu majątku dłużnika, jego wyceny oraz do potwierdzenia okoliczności przedstawionych przez dłużnika we wniosku o ogłoszenie upadłości. Stąd też niezwykle istotne jest, aby złożony wniosek o ogłoszenie upadłości był zgodny z prawdą. W przeciwnym bowiem wypadku, gdy zostanie ustalone, że dłużnik, którego upadłość została ogłoszona złożył nieprawdziwe informacje o swoim majątku albo zataił dane, które uniemożliwiałyby przeprowadzenie postępowania upadłościowego, sąd działając z urzędu lub na wniosek syndyka umorzy postępowanie upadłościowe.

Samo postępowanie upadłościowe w stosunku do osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej jest tak skonstruowane, aby było ono jak najmniej kosztowne. Poza bardzo niską opłatą od wniosku o ogłoszenie upadłości, upadły oszczędza również na ogłoszeniach dokonywanych w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz na wynagrodzeniu syndyka. Co więcej koszty postępowania upadłościowego wykłada zaliczkowo Skarb Państwa, a nie upadły. Dodatkowo przepisy o upadłości konsumenckiej wyłączają możliwość oddalenia przez sąd wniosku o ogłoszenie upadłości, tylko z tego powodu, że majątek upadłego nie wystarczy na przeprowadzenie postępowania upadłościowego.

W ramach prowadzonego postępowania upadłościowego syndyk powinien spieniężyć majątek upadłego poprzez jego sprzedaż. Dotyczy to również nieruchomości mieszkalnych należących do upadłego. W przypadku jednak, gdyby zbyciu podlegał lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny, w którym zamieszkuje upadły, a konieczne byłoby zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, z sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości należy wydzielić upadłemu kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości za okres od dwunastu do dwudziestu czterech miesięcy. Pragnę wskazać, że ustawa – prawo upadłościowe i naprawcze wskazuje, że „na wniosek” upadłego sędzia komisarz określa tę kwotę, zatem upadły powinien złożyć stosowny wniosek w tej sprawie.

Po wypłaceniu wierzycielom przez syndyka kwot uzyskanych ze sprzedaży majątku upadłego, sąd ustala plan spłaty wierzycieli. Plan spłaty wierzycieli jest więc następnym etapem postępowania upadłościowego następującym po sprzedaży majątku dłużnika. W postanowieniu o planie spłaty sąd określa, w jakim zakresie i w jakim czasie, nie dłuższym niż trzydzieści sześć miesięcy, upadły jest obowiązany spłacać zobowiązania uznane na liście wierzytelności, niewykonane w toku postępowania na podstawie planów podziału, oraz jaka część zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości zostanie umorzona po wykonaniu planu spłaty wierzycieli.

Nowe przepisy przewidują różne warianty rozstrzygnięć w przypadku, gdy plan spłaty stał się niemożliwy do realizacji przez upadłego, sytuacja upadłego się istotnie poprawiła albo upadły nie wykonuje nałożonego na niego planu spłaty. Dodatkowo ustawa – prawo upadłościowe i naprawcze zobowiązuje upadłego do składania corocznego sprawozdania z wykonania planu spłaty wierzycieli za poprzedni rok kalendarzowy. Upadły jest obowiązany do złożenia sprawozdania do końca kwietnia następnego roku. W sprawozdaniu należy wykazać osiągnięte przychody, spłacone kwoty oraz nabyte składniki majątkowe o wartości przekraczającej przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku za ostatni kwartał okresu sprawozdawczego, ogłoszone przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Do sprawozdania upadły dołącza kopię złożonego rocznego zeznania podatkowego.

Zakończenie postępowania upadłościowego

Jeżeli dłużnik należycie wykonywał plan spłaty wierzycieli przez okres, na który plan ten został ustanowiony i jednocześnie po upływie tego okresu nadal pozostają nieuregulowane zobowiązania ciążące na dłużniku, sąd jest zobowiązany wydać postanowienie o stwierdzeniu wykonania planu spłaty wierzycieli i umorzeniu zobowiązań niespłaconych w ramach tego planu. Zatem od momentu uprawomocnienia się powyższego postanowienia sądu zobowiązania upadłego wygasają z wyjątkami przewidzianymi w ustawie – prawo upadłościowe i naprawcze.

Podsumowując powyższe, stoję na stanowisku, że nowe przepisy mogą rzeczywiście pozwolić osobom fizycznym na wyjście z tarapatów finansowych, w których w przeciwnym wypadku pozostawałyby do końca życia. Dotyczy to również osób fizycznych prowadzących w przeszłości działalność gospodarczą, które pomimo upływu kilkunastu lat od zakończenia działalności gospodarczej lub zamknięciu nieudanego interesu nadal spłacają ciążące na nich zobowiązania.