Z dniem 1 stycznia 2018 r. wchodzą w życie przepisy zmieniające sposób gospodarowania wodami w Polsce. Czeka nas centralizacja działań administracyjnych związanych z korzystaniem z wód. W miejsce zarządów gospodarki wodnej zostanie powołane Państwowe Przedsiębiorstwo Wodne Wody Polskie, które będzie odpowiedzialne za ustalenie i pobór większości opłat za korzystanie z wód. Przepisy wprowadzają również nowe zasady dotyczące zakresu tych opłat, co ma szczególne znaczenie dla przedsiębiorców, którzy w procesach produkcyjnych zużywają znaczne ilości wody. Nowe opłaty to odczuwalny wzrost kosztów prowadzonej działalności.

Dwie opłaty za korzystanie z wód

Odpłatność za korzystanie z wód to nie jest całkowicie nowe rozwiązanie dla polskiego systemu prawnego. Do tej pory opłaty za wodę wnosiło się na podstawie przepisów ustawy o prawie ochrony środowiska jako opłaty za korzystanie ze środowiska. Zmiana dotyczy rozbicia opłat na dwa składniki – stały i zmienny. Wysokość każdej z opłat będzie opierać się na ilości wody – w przypadku opłaty stałej będzie to ilość wskazana w pozwoleniu wodnoprawnym albo zintegrowanym z uwzględnieniem czasu poboru, a w przypadku opłaty zmiennej – rzeczywisty pobór ustalony na podstawie odczytu z urządzenia lub systemu pomiarowego. Faktyczna wysokość opłat, po której rozliczani będą pobierający wody, zostanie wskazana przez Radę Ministrów w stosownych rozporządzeniach. Treść przepisów prawa wodnego reguluje jedynie stawki maksymalne, jakie będą mogły być stosowane w rozliczeniach.

Maksymalna wysokość stawek

Do 31 grudnia 2019 r. opłaty stałe za pobór wody nie będą różnicowane ze względu na wielkość poboru w odniesieniu do wielkości dostępnych zasobów wody (w przypadku ujęć podziemnych) ani wielkość średniego niskiego przepływu z wielolecia (SNQ – w przypadku wód powierzchniowych). Po tym czasie różnicowanie będzie dotyczyło instalacji, które uzyskały pozwolenia po dniu 1 stycznia 2018 r. Instalacje, które funkcjonowały już wcześniej zapłacą opłatę stałą w maksymalnej wysokości 500 zł/dobę w przypadku pobierania wód podziemnych i 250 zł/dobę w przypadku pobierania wód powierzchniowych.

Wysokość stawek opłaty zmiennej zależeć będzie od rodzaju i przeznaczenia pobranej wody. Producenci z branży włókienniczej, spożywczej czy farmaceutycznej objęci będą tą samą kwotą maksymalnej opłaty zmiennej – 70 gr za 1 m3 pobranych wód podziemnych i 35 gr za 1 m3 pobranych wód powierzchniowych. Niższe stawki obejmą gminy w zakresie zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia. Najmniej za pobór zapłacą rolnicy – w tym przypadku stawka maksymalna wynosić będzie od 5 do 15 groszy za m3.

Jak zmierzyć wielkość poboru – czyli nowe liczniki na wodę

Każdy pobierający wodę bez względu na rodzaj swojego ujęcia będzie musiał zostać docelowo wyposażony w odpowiednie liczniki lub systemy pomiarowe pozwalające na pomiar wielkości poboru. Obowiązek dostarczenia i zamontowania liczników ciąży na Wodach Polskich. Zgodnie z treścią przepisów przejściowych Wody Polskie mają na to czas do dnia 31 grudnia 2020 r. Co z licznikami, które już są zamontowane lub planują zamontować sami przedsiębiorcy? Używanie własnych liczników do rozliczania się za pobraną wodę będzie wymagać uzyskania zgody Wód Polskich. Nowe przepisy nie oznaczają więc automatycznego obowiązku zakupu lub wymiany przyrządów pomiarowych.

Dlaczego kwestia liczników jest tak ważna? Opłata zmienna jest ustalana w odniesieniu do faktycznego zużycia wody, które może być określone jedynie po zmierzeniu wielkości poboru. W związku z tym do naliczania opłaty zmiennej potrzebne są liczniki. W okresie przejściowym, tj. do 31 grudnia 2020 r.. liczników nie będzie dla wszystkich. W związku z tym przedsiębiorcy mogą mieć wątpliwość co do obowiązku uiszczania opłat zmiennych (więcej w artykule Joanny Staniewicz).

Procedura wymiaru i poboru opłaty stałej i zmiennej

W większości przypadków wysokość opłaty stałej ustalać będą Wody Polskie. Opłata wyznaczana będzie w ujęciu rocznym, a stosowna informacja o jej wysokości będzie przekazana podmiotom zobowiązanym do zapłaty. Oprócz wysokości samej opłaty Wody Polskie przekażą informację co do sposobu jej obliczenia dla poszczególnych terminów płatności. Opłata stała będzie płatna w ratach kwartalnych – termin płatności będzie przypadał na koniec miesiąca następującego po ostatnim miesiącu kwartału, którego dotyczy rata. Wody Polskie wydadzą decyzję określającą wysokość opłaty dopiero w przypadku, gdy podmiot zobowiązany nie uiści raty opłaty stałej. W takim przypadku ustalona przez organ kwota będzie podlegać egzekucji administracyjnej. Fakt, że wysokość opłaty stałej ustalana jest na podstawie zużycia wskazanego w pozwoleniu wodnoprawnym albo zintegrowanym otwiera przed pobierającym wody możliwość zoptymalizowania swoich opłat poprzez właściwe skalkulowanie wielkości zużycia.

Wody Polskie będą ustalać wysokość opłaty zmiennej w kwartalnym okresie rozliczeniowym, w formie informacji. Opłata zmienna będzie płatna w terminie 14 dni od dnia doręczenia zobowiązanemu informacji. Ustalenie dokonywane przez Wody Polskie powinno dobywać się co do zasady na podstawie rzeczywistej ilości pobranych wód, co nie będzie możliwe do czasu zamontowania liczników przez Wody Polskie.

Tylko jedna reklamacja opłaty w okresie rozliczeniowym

Zobowiązany podmiot będzie mógł w terminie 14 dni od dnia otrzymania informacji złożyć reklamację na wysokość opłat za pobór wód. Reklamację rozpatruje podmiot, który ustalił wysokość opłaty. Procedura reklamacyjna może być wszczęta tylko raz w okresie rozliczeniowym. Złożenie reklamacji nie wstrzymuje obowiązku uiszczenia opłaty w wysokości ustalonej w informacji, a ewentualna nadwyżka zostanie zwrócona w terminie 14 dni od dnia przekazania nowej informacji o wysokości należnej opłaty. Negatywne rozstrzygnięcie reklamacji następuje w formie decyzji administracyjnej, co otwiera możliwość zaskarżenia wysokości opłaty do sądu administracyjnego.

Przekroczenia zadeklarowanej wielkość zużycia będą kosztowne

Obok opłat standardowych za korzystanie z wód można być obciążonym również opłatami specjalnymi. Pobierający wody, który przekroczy warunki określone w pozwoleniu wodnoprawnym lub zintegrowanym za poprzedni rok kalendarzowy, niezależnie od opłaty zmiennej za usługi wodne, zostanie obciążony dodatkowo opłatą podwyższoną w oparciu o stawkę w wysokości 10-krotności jednostkowej stawki opłaty zmiennej za pobór, którego dotyczy przekroczenie. Obowiązek uiszczenia opłaty powstanie po ustaleniu jej wysokości przez właściwego wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska w formie decyzji dla ilości przekroczonego poboru. Wielkość tego poboru będzie ustalana w oparciu o dane pomiarowe z zalegalizowanych urządzeń metrologicznych, a w przypadku braku odpowiednich liczników wyliczona w oparciu o maksymalną techniczną wydajności eksploatowanych urządzeń i szacunkowy czas ich wykorzystania.

Decydując się na wysokie wartości poboru w pozwoleniu, należy pamiętać, że od tych wielkości zależeć będzie opłata stała. Precyzyjna kalkulacja zużycia będzie więc miała kluczowe znaczenie dla wzrostu kosztów korzystania z wody. Koniecznie trzeba pamiętać też o posiadaniu odpowiedniego pozwolenia. Nielegalny pobór, tj. pobór bez ważnego pozwolenia wodnoprawnego albo zintegrowanego, będzie skutkował naliczeniem podwyższonej opłaty w wysokości 500% opłaty zmiennej za pobór, którego dotyczy przekroczenie.