Od 1.10.2016 r. uległy zmianie przepisy dotyczące obowiązków w zakresie efektywności energetycznej. Modyfikacja, która dotyczy systemu uzyskiwania świadectw efektywności energetycznej, tzw. białych certyfikatów, ma wpływ na ocenę opłacalności inwestycji efektywnościowych zrealizowanych lub planowanych do realizacji w firmach i instytucjach. Przede wszystkim wpływa na zmianę sposobu planowania inwestycji oraz ustalania kryteriów wyboru, optymalnego systemu wsparcia w formie pomocy inwestycyjnej albo skorzystania z systemu białych certyfikatów.

Założenia starego system

Do czasu wejścia w życie nowych przepisów warunkiem uzyskania białych certyfikatów było wygranie przetargu ogłoszonego przez Prezesa URE. Można było ubiegać się o ich przyznanie za przedsięwzięcia efektywnościowe, które zostały zrealizowane nie wcześniej niż w dniu 1.01.2011 r. lub miały być zrealizowane już po wygranym przetargu (art. 19 ust. 2 pkt. 1 lit. a) i b) starej ustawy o efektywności). Nabór do udziału w ostatnim, czyli piątym przetargu, zakończył się 21.10.2016 r. Podmioty, które nie uzyskają w nim świadectw efektywności energetycznej za zakończone przedsięwzięcia, będą miały ograniczone możliwości otrzymania białych certyfikatów na nowych zadach.

Zgłoszenia do przetargu dokonywał podmiot, u którego było lub miało być realizowane przedsięwzięcie lub osoba przez niego upoważniona. W przetargu mogły wziąć udział przedsięwzięcia spełniające minimalne wymogi, tj. takie, w wyniku których oszczędność energii kształtowała się co najmniej na poziomie 10 toe średnio w ciągu roku i na które nie uzyskano finansowania w ramach premii termomodernizacyjnej, pomocy ze środków unijnych lub z budżetu państwa (art. 18 starej ustawy o efektywności). Pomoc publiczna uzyskana na realizację inwestycji wykluczała więc możliwość uzyskania dodatkowych korzyści w systemie białych certyfikatów.

Nowe zasady uzyskiwania białych certyfikatów

W nowym systemie wyeliminowana została procedura aukcji. Obecnie w celu uzyskania białych certyfikatów wystarczy złożyć wniosek do Prezesa URE. Analogicznie jak w poprzednim systemie może ubiegać się o nie samodzielnie podmiot, u którego ma być zrealizowana inwestycja lub podmiot przez niego upoważniony (Art. 20 ust. 3 w zw. a art. 22 ust. 1 nowej ustawy o efektywności). Na starych zasadach bez większego znaczenia dla możliwości ubiegania się o świadectwa efektywności energetycznej był moment zakończenia inwestycji, pod warunkiem, że przypadał on po 1.01.2011 r. Nowe przepisy wprowadziły w tym zakresie istotne zmiany – Prezes URE może wydać białe certyfikaty jedynie dla przedsięwzięć, które rozpoczną się po dacie złożenia wniosku o ich wydanie (dla przedsięwzięć planowanych). Co istotne, prawo majątkowe wynikające z białych certyfikatów, które daje możliwość ich sprzedaży, powstaje dopiero po zakończeniu inwestycji – w terminie 30 dni od poinformowania Prezesa URE o finalizacji (art. 24 ust. 2 nowej ustawy o efektywności). Otrzymanie pomocy inwestycyjnej na realizację przedsięwzięcia wyklucza możliwość ubiegania się o białe certyfikaty, jeżeli wartość świadectw, które miałyby być przyznane (wyliczana jako iloczyn kwoty 1500 zł/toe i ilości wartości certyfikatu w toe), spowoduje przekroczenie dopuszczalnej wysokości tej pomocy (art. 20 ust. 2 pkt. 1 lit. b) nowej ustawy o efektywności).

Zmiana przepisów wprowadza istotne uproszczenie procedury uzyskiwania białych certyfikatów, ale stanowi złą wiadomość dla przedsięwzięć już rozpoczętych, dla których nie uzyskano świadectw efektywności energetycznej na starych zasadach. W przypadku przedsięwzięć zakończonych w okresie 1.01.2014 r. – 30.09.2016 r. ustawodawca przewidział możliwość otrzymania „terminowych” białych certyfikatów. Od białych certyfikatów wydawanych na nowych zasadach różni je ograniczona w czasie możliwość umorzenia – można to zrobić jedynie za rok, w którym zostały wydane. Wniosek o „terminowe” białe certyfikaty musi być złożony nie później niż do 1.10.2017 r. Za przedsięwzięcia zakończone już po wejściu w życie nowych przepisów, tj. po 1.10.2016 r. nie będą przyznawane białe certyfikaty, ale w zależności od statusu podmiotu, który je zrealizował, niektóre z nich będzie można rozliczyć „barterem”.

Rozliczenie przedsięwzięć w cenie energii lub gazu

Przedsiębiorcy, którzy nie uzyskali za swoje przedsięwzięcia białych certyfikatów na starych zasadach lub nie chcą ubiegać się o nie w nowym systemie, mogą zgłosić je sprzedawcy, od którego nabywają energię elektryczną, ciepło lub gaz. Sprzedawca ma w takiej sytuacji obowiązek rozliczyć biały obowiązek od sprzedanej temu przedsiębiorcy energii elektrycznej, ciepła lub gazu „barterem”, z wykorzystaniem zgłoszonej inwestycji (art. 15 nowej ustawy o efektywności). Skutkiem tego powinno być obniżenie ceny energii elektrycznej, ciepła lub gazu o koszt umorzenia białych certyfikatów standardowo wliczany w ich cenę.

Opcja „barterowego” rozliczenia nie dotyczy wszystkich. Mogą z niej skorzystać jedynie przedsiębiorcy, którzy w roku poprzedzającym rok, za który przedsięwzięcie ma być rozliczone na poczet białego obowiązku sprzedawcy, miały zużycie energii elektrycznej na poziomie 100 GWh i wykonują działalność określoną w wymienionych w ustawie PKD*. Rozliczenie dotyczy przedsięwzięć efektywnościowych zakończonych przed zgłoszeniem ich do rozliczenia, przy czym nie wcześniej niż w dniu 1.01.2014 r. Barterowe rozliczenie nie jest obowiązkowe – stanowi jedno z narzędzi optymalizacji kosztowej w związku ze realizowanym przedsięwzięciem. Ustawa nie przewiduje terminu na zgłoszenie przedsięwzięcia sprzedawcy – w związku z tym wymagane przepisami oświadczenia powinny być złożone w terminie umożliwiającym sprzedawcy realizację jego białego obowiązku. Inwestycja może być rozliczana „barterem” w kolejnych latach aż do „wyczerpania” oszczędności energii finalnej uzyskanej dzięki jej realizacji.

Terminy umarzania białych certyfikatów

Białe certyfikaty uzyskane na dotychczasowych zasadach – w wyniku wygranego przetargu lub nabycia na rynku – pozostają ważne. Wyłącznie starymi świadectwami efektywności energetycznej można rozliczyć obowiązki za okres 1.01-30.09.2016 r. W kolejnych latach będzie można zaliczyć je na poczet rozliczenia za kolejne okresy zgodnie z ich nominałem wyrażonym w toe, przy czym granicznym terminem na przedstawienie ich do umorzenia jest 30.06.2019 r.

Wydane według nowych przepisów świadectwa efektywności energetycznej są bezterminowe. Mogą być umarzane w wykonaniu obowiązku za kolejne lata bez ograniczeń. Zakwalifikowanie ich na poczet realizacji obowiązku za konkretny rok będzie wymagało przedstawienia ich do umorzenia do 30 czerwca trzeciego roku, który przypada po rozliczanym roku (n+3). Nowa ustawa o efektywności dopuszcza również rozliczenie zbiorcze za okresy dwu- lub trzyletnie, pod warunkiem złożenia wniosku o takie rozliczenie do Prezesa URE. W takiej sytuacji ostateczny termin na rozliczenie obowiązku za pierwszy i drugi lub pierwszy do trzeciego roku przypada w dniu 30 czerwca kolejnego roku, następującego po upływie dwu- lub trzyletniego okresu rozliczeniowego (art. 16 ust. 1 i 2 nowej ustawy o efektywności). Przykładowo przy łącznym rozliczeniu za 2016 r. i 2017 r., świadectwa za oba te lata muszą być umorzone najpóźniej do 30 czerwca 2018 r. Skorzystanie z takiego rozwiązania oznacza więc skrócenie terminu na rozliczenie białego obowiązku za poszczególne lata w stosunku do rozliczania się w okresach rocznych.

Ceny białych certyfikatów po zmianie przepisów

Obowiązek rozliczenia białych obowiązków dotyczy co do zasady wytwórców lub sprzedawców, którzy dostarczają energie elektryczną, ciepło lub gaz do odbiorców zużywających je na własne potrzeby. Zmiany w przepisach mocno ograniczają im możliwość rozliczania z białego obowiązku przez uiszczenie opłaty zastępczej, przyznając białym certyfikatom status podstawowego instrumentu dla wykonania białego obowiązku, co wpłynie na wycenę świadectw efektywności. Wynika to zarówno z wielkości obowiązku, który może być w ten sposób zrealizowany, terminów uiszczania opłaty zastępczej jak również jej systematycznie rosnącej wysokości.

Za kolejne lata biały obowiązek można będzie zrealizować opłatą zastępczą jedynie w ograniczonym zakresie – do 30% w 2016 r., 20% w 2017 r. i 10% w 2018 r. (art. 11 ust. 1 nowej ustawy o efektywności). Od 2019 r. białe obowiązki powinny być w całości wypełniane przez umorzenie świadectw efektywności. Na wypadek, gdyby w latach 2016-2018 występował niedobór białych certyfikatów na rynku, ustawodawca wprowadził możliwość rozliczenia się opłatą zastępczą ponad ustawowy limit. Wymaga to jednak wykazania, że sprzedawca bez skutku próbował dokonać zakupu białych certyfikatów, tj. złożył w trakcie roku, który ma być rozliczany zlecenia na sześciu sesjach na Towarowej Giełdzie Energii, ale liczba ofert była zbyt mała lub oferowana cena była wyższa od wysokości jednostkowej opłaty zastępczej. Możliwość uiszczenia opłaty zastępczej za 2019 r. będzie wymagać wykazania, że na żadnej sesji na TGE świadectw było za mało lub ich cena była wyższa niż opłata zastępcza za ten rok (art. 11 ust. 2 i 3 nowej ustawy o efektywności).

Opłata zastępcza może być uiszczana jedynie w okresach rocznych, do 30 czerwca kolejnego roku (n+1). Z roku na rok jej wysokość rośnie (1000 zł/toe za 2016 r., 1500 zł/toe za 2017 r., od 2018 r. 105% wysokości opłaty za poprzedni rok). W zakresie niezrealizowanym opłatą zastępczą sprzedawca będzie musiał nabyć i umorzyć białe certyfikaty. Takie ukształtowanie mechanizmu rozliczania się przez sprzedawców z białych obowiązków będzie powodowało, że ceny świadectw efektywności energetycznej, które powinny kształtować się na poziomie opłaty zastępczej. Oczywiście przy założeniu, że nie nastąpi nieprzewidziana nadpodaż certyfikatów. Pozwala to oszacować potencjalne korzyści z planowanych działań efektywnościowych przy małym marginesie błędu. Trudno na obecnym etapie stwierdzić jak rynek wyceni „terminowe” białe certyfikaty. Z uwagi na stosunkowo niską początkową podaż białych certyfikatów, ich cena może nie odbiegać od świadectw efektywności energetycznej wydanych na nowych zasadach.

*PKD podmiotów uprawnionych do przedstawienia inwestycji do barterowego rozliczenia białego obowiązku: 0510, 0729, 0811, 0891, 0893, 0899, 1032, 1039, 1041, 1062, 1104, 1106, 1310, 1320, 1394, 1395, 1411, 1610, 1621, 1711, 1712, 1722, 1920, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2060, 2110, 2221, 2222, 2311, 2312, 2313, 2314, 2319, 2320, 2331, 2342, 2343, 2349, 2399, 2410, 2420, 2431, 2432, 2434, 2441, 2442, 2443, 2444, 2445, 2446, 2720, 3299, 2011, 2332, 2351, 2352, 2451, 2452, 2453, 2454, 2611, 2680, 3832.