W ostatnich dniach prasę obiegła informacja o nałożeniu przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) kary pieniężnej przekraczającej kwotę 500 tyś. zł za niedopełnienie obowiązku zgłoszenia zamiaru koncentracji. Mimo, że w przeszłości informowaliśmy o istnieniu i zakresie obowiązku zgłoszenia Prezesowi UOKiK zamiaru koncentracji, sytuacja opisywana przez prasę stanowi dobrą okazję, aby przypomnieć o kwestii, która jak widać bywa pomijana przy prowadzeniu procesów kapitałowych.

Koncentracja – podstawowe informacje

Obowiązek dokonania zgłoszenia koncentracji stanowi przejaw prewencyjnego nadzoru Prezesa UOKiK nad koncentracjami w Polsce w celu ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów. Przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów określają wprost działania stanowiące przypadki koncentracji, zaliczając w ich skład m.in. połączenie samodzielnych przedsiębiorców, przejęcie nad przedsiębiorcą bezpośredniej lub pośredniej kontroli (m.in. w drodze nabycia lub objęcia udziałów lub akcji) czy też nabycia przez przedsiębiorcę części mienia innego przedsiębiorcy. O ile przy połączeniu czy nabyciu akcji lub udziałów w spółce prawa handlowego identyfikacja tej czynności prawnej jako rodzaju koncentracji nie jest trudna, niektóre przypadki działań noszących znamiona koncentracji w praktyce wymagają wiedzy fachowej i szczegółowego badania.

Przejęcie kontroli nad przedsiębiorcą

Przejęcie kontroli przykładowo może odbyć się w drodze operacji kapitałowych (np. w drodze nabycia udziałów w spółce z o.o.), ale również w inny sposób. Przykładem tych drugich może być przejęcie w drodze bezpośredniego czy pośredniego uzyskania przez przedsiębiorcę uprawnień, które umożliwiają wywieranie decydującego wpływu na innego przedsiębiorcę. Do koncentracji objętej zakresem regulacji może zatem dojść przykładowo w sytuacji tzw. unii personalnej poprzez objęcie przez tę samą osobę (osoby) funkcji kontrolnych lub zarządczych u dwóch konkurujących przedsiębiorców. Przepisy wcześniej obowiązującej ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów identyfikowały sytuację unii personalnej jako przesłankę powstania obowiązku zgłoszenia zamiaru koncentracji (art. 12 ust. 3 pkt. 2).

Na gruncie obecnie obowiązujących przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z dnia 16 lutego 2007 r. sam fakt objęcia przez tę samą osobę funkcji kontrolnych czy zarządczych u dwóch konkurujących przedsiębiorców nie stanowi jeszcze przesłanki zaistnienia koncentracji. Natomiast jeżeli w wyniku takiego zdarzenia dojdzie do przejęcia kontroli nad innym przedsiębiorcą, będziemy mieć już do czynienia z koncentracją w rozumieniu art. 13 ust. 2 pkt. 2 ustawy (np. członkowie zarządu jednego przedsiębiorcy stanowią więcej niż połowę członków zarządu drugiego przedsiębiorcy). Ocena ta może zatem w praktyce nie być łatwa i wymaga wiedzy oraz informacji szczegółowych o planowanym zamierzeniu gospodarczym, a także jego uczestnikach.

Decyzja Prezesa UOKiK, o której mowa na wstępie, nie została niestety na dzień przygotowania niniejszej informacji jeszcze opublikowana. Z doniesień prasowych wynika jednak, że niezgłoszony przez przedsiębiorcę zamiar koncentracji w tej konkretnej sprawie dotyczył nabycia kluczowych aktywów oraz tajemnic przedsiębiorstwa.

Obowiązek zgłoszenia zamiaru koncentracji

Identyfikacja zamierzenia gospodarczego jako rodzaju koncentracji w rozumieniu przepisów nie stanowi samodzielnej przesłanki powstania obowiązku dokonania zgłoszenia Prezesowi UOKiK. Obowiązek ten powstanie jedynie wówczas, gdy dodatkowo przekroczone zostaną określone kwotowo progi obrotu światowego lub krajowego przedsiębiorców uczestniczących w koncentracji. Ustawodawca wychodzi tutaj tym samym z założenia, że koncentracje niespełniające kryterium kwotowego nie podlegają obowiązkowi zgłoszenia i tym samym nie wymagają nadzoru Prezesa UOKiK.

Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy zamiar koncentracji podlega zgłoszeniu, jeżeli:

  • łączny światowy obrót przedsiębiorców uczestniczących w koncentracji w roku obrotowym poprzedzającym rok zgłoszenia przekracza równowartość 1.000.000.000 euro lub
  • odpowiednio łączny krajowy obrót tych przedsiębiorców przekracza równowartość 50.000.000 euro.

Wystarczy przekroczenie jednego z dwóch powyższych progów, aby zamiar koncentracji podlegał zgłoszeniu. Co szczególnie istotne, w zależności od rozpatrywanego rodzaju koncentracji obrót przedsiębiorców może obejmować nie tylko przedsiębiorców bezpośrednio uczestniczących w koncentracji, ale również obrót grup kapitałowych, do których przedsiębiorcy ci należą. Na uwagę zasługują dodatkowo wyłączenia spod obowiązku dokonania zgłoszenia. – Zgłoszeniu nie będzie podlegać zamiar koncentracji, jeżeli przykładowo obrót przedsiębiorcy, nad którym ma nastąpić przejęcie kontroli, nie przekroczył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w żadnym z dwóch lat obrotowych poprzedzających zgłoszenie równowartości 10.000.000 euro. Wyłączenia, podobnie jak wskazane powyżej progi kwotowe, realizują tym samym zasadę ingerencji organu antymonopolowego (Prezesa UOKiK) jedynie w tych sytuacjach, gdy istnieć może ryzyko naruszenia interesu publicznego w zakresie ochrony konkurencji.

Sankcja za niedopełnienie obowiązku

Postępowanie antymonopolowe w sprawach koncentracji – co do zasady – powinno być zakończone w terminie miesiąca od dnia jego wszczęcia, z zastrzeżeniem oczywiście sytuacji szczególnie skomplikowanych lub wymagających podjęcia przez urząd określonych działań (w takich sytuacjach postępowanie może trwać dłużej). Przez ten czas przedsiębiorcy z mocy art. 97 ustawy zobowiązani są wstrzymać się od dokonania koncentracji.

W wyniku zgłoszenia Prezes UOKiK wydaje decyzję w przedmiocie wyrażenia zgody na dokonanie koncentracji lub też dokonania koncentracji zakazuje. Prezes może również nałożyć na przedsiębiorcę określone obowiązki lub przyjąć zobowiązanie do określonego działania związanego ze zgłaszaną koncentracją. Postępowanie w tym przedmiocie stanowi odrębny temat, na co jednak chcemy uczulić to sankcja jaka grozi za choćby nieumyślne dokonanie koncentracji bez wymaganej zgody Prezesa UOKiK. W razie identyfikacji takiego zdarzenia, co miało miejsce w doniesieniach prasowych, do których odwołujemy się na wstępie, Prezes UOKiK może nałożyć na przedsiębiorcę karę pieniężną w wysokości do 10% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Co więcej, o czym pisaliśmy w publikacji autorstwa Mecenasa Mateusza Oskroby (link), kara pieniężna może być również nałożona bezpośrednio na osobę pełniącą funkcję kierowniczą lub wchodzącą w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy, w wysokości do pięćdziesięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia. Sankcje pieniężne grożące za zaniechanie spełnienia omawianego obowiązku są zatem dotkliwe, nie stanowią one jednak jedynych narzędzi, jakie Prezes UOKiK posiada w razie wykrycia naruszeń.

Inne uprawnienia Prezesa UOKiK

Jeżeli wbrew obowiązkowi zamiar koncentracji nie został zgłoszony Prezes UOKiK może podjąć kroki celem przywrócenia konkurencji na rynku, nakazując w szczególności:

  • podział połączonego przedsiębiorcy,
  • zbycie całości lub części majątku przedsiębiorcy,
  • zbycie udziałów lub akcji, zapewniających kontrolę nad przedsiębiorcą lub rozwiązanie spółki, nad którą przedsiębiorcy sprawują wspólną kontrolę.

Komentarz

Jak wskazuje powyższe, badanie istnienia obowiązku zgłoszenia zamiaru koncentracji jest zatem niezwykle istotne dla powodzenia realizacji planowanego zamierzenia kapitałowego czy innej czynności prawnej i nie powinno być nigdy bagatelizowane. Z uwagi z kolei na złożoność regulacji dotyczących prowadzenia postępowań antymonopolowych, udział profesjonalnego doradcy już na tym etapie jest zawsze rekomendowany.