W trakcie postępowania egzekucyjnego komornik może postanowić o zajęciu udziałów jakie dłużnik posiada w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Dokonanie takiej czynności prowadzi do istotnej zmiany praw wierzyciela, dłużnika oraz samej spółki. Świadomość tych zmian może w znacznym stopniu przyczynić się do skuteczniejszej realizacji swoich interesów, których pilnować trzeba często w atmosferze zaognionego konfliktu pomiędzy stronami, które często mają już za sobą długą ścieżkę sporu sądowego.
Jak dochodzi do zajęcia udziałów w spółce z o.o.?
Po uzyskaniu tytułu egzekucyjnego wierzyciel może wnieść o wszczęcie egzekucji przez komornika. Przepisy zasadniczo pozostawiają wierzycielowi możliwość wyboru składnika majątku, z którego egzekucja ma być prowadzona. Jeżeli dłużnikiem jest osoba, która posiada udziały w spółce z o.o., to dochód z tych udziałów może zostać wskazany jako źródło, z którego ma zostać zaspokojony dług. Po otrzymaniu takiego wniosku komornik wydaje postanowienie o zajęciu udziałów, informuje o tym fakcie spółkę oraz zawiadamia sąd rejestrowy prowadzący akta spółki.
Kto może dowiedzieć się o zajęciu udziałów w postępowaniu egzekucyjnym?
O ile o zajęciu udziałów przez komornika może w teorii dowiedzieć się każdy, to w praktyce często fakt ten pozostaje niezauważony przez np. kontrahentów spółki czy dłużnika. Wynika to stąd, że informacja o zajęciu najczęściej nie jest ujawniana w rejestrze KRS dostępnym przez Internet. Aby dotrzeć do informacji o zajęciu udziałów zasadniczo konieczne jest udanie się do siedziby sądu w celu przeglądania akt rejestrowych spółki. Akta rejestrowe są jawne, więc uprawnienie do ich przejrzenia przysługuje każdemu. Co również warto odnotować, przyjmuje się (choć nie bez kontrowersji), że sąd rejestrowy może postanowić o zamieszeniu wzmianki o zajęciu udziałów widocznej w odpisie z Krajowego Rejestru Sądowego (możliwym do uzyskania przez Internet), ale nie jest to powszechna praktyka.
Jak przebiega egzekucja z udziałów?
W podstawowym scenariuszu zaspokojenie długu wobec wierzyciela następuje z dochodów, jakie przynoszą udziały. Wszelkie wypłaty, jakie miałyby być dokonywane przez spółkę na rzecz wspólnika wynikające z posiadania w niej udziałów, wskutek zajęcia egzekucyjnego muszą być kierowane – za pośrednictwem komornika – do wierzyciela, aż do czasu całkowitej spłaty długu. W takim przypadku najczęściej chodzi o dywidendę czy zwrot dopłat.
Jeżeli taka forma zaspokojenia nie odnosi oczekiwanego skutku może dojść do sprzedaży udziałów. Przeprowadzenie takiej transakcji w drodze egzekucji, z pewnymi wyjątkami, wymaga wyceny wartości udziału przez biegłego, co często znacząco podnosi koszty egzekucji, które w formie zaliczki początkowo pokryć musi wierzyciel. Z perspektywy spółki, w której udziały mają zostać poddane sprzedaży w drodze egzekucji istotnym jest, aby odpowiednio wcześniej zawrzeć w umowie spółki postanowienie, które ograniczy możliwość zbycia udziałów przez jej właścicieli bez zgody spółki. Pozwala to zabezpieczyć napływ wspólników „z zewnątrz” poprzez przedstawienie komornikowi chętnego nabywcy, który będzie gotów nabyć udział podlegający sprzedaży. Pozostali wspólnicy spółki będą mieli wówczas pewną kontrolę nad tym, kto takie udziały przejmie i z kim będą dalej prowadzić swój biznes.
Co zmienia się po dokonaniu zajęcia udziałów?
Z perspektywy działalności spółki warto wskazać jakie jej uprawnienia i obowiązki aktualizują się w momencie zajęcia udziałów przez komornika. Podstawowym, niezmiernie istotnym obowiązkiem jest zakaz wypłacania przez spółkę dochodów z udziałów wspólnikowi, którego udziały zostały zajęte. Każda taka kwota od momentu dokonania zajęcia musi zostać uiszczona albo komornikowi, albo na rachunek depozytowy banku. Od momentu zajęcia nie jest możliwe też rozporządzanie, obciążanie ani realizowanie praw związanych z udziałami w spółce. Oznacza to więc, że wspólnik nie tylko nie może sprzedać tych udziałów, ale również nie może ich umorzyć, darować, ustanawiać na nich zastawu, zrzekać się ich czy oddać je w użytkowanie. Uprawnienia nie przechodzą na żaden inny podmiot – zostają na czas zajęcia zawieszone.
Jakie uprawnienia przechodzą na wierzyciela?
W dalszej części rozważań istotne będzie krótkie zarysowanie podziału uprawnień wspólnika spółki na korporacyjne i majątkowe. Te drugie zostały już po części przedstawione wyżej. Stanowią wspomniane dochody wynikające z posiadania udziałów w spółce, przede wszystkim więc chodzi tu o prawo do dywidendy. Na uprawnienia korporacyjne z kolei składają się: prawo do uczestnictwa i wykonywania prawa głosu na zgromadzeniach wspólników, prawo do dostępu do informacji o działalności spółki i o jej stanie finansowym. Uprawnienia te nie przechodzą po zajęciu udziałów w postępowaniu egzekucyjnym na wierzyciela, a zostają przy dłużniku i może on z nich korzystać tak jak dotychczas, z zastrzeżeniem, że podejmowane przez dłużnika działania nie mogą być nakierowane na pokrzywdzenie wierzyciela, co potwierdza orzecznictwo sądów powszechnych (np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 20 marca 2014 r. w sprawie o sygnaturze I ACa 46/14). Do ograniczenia praw korporacyjnych i organizacyjnych wspólnika może dojść dopiero w chwili powołania zarządcy, który będzie podejmował należne działania w stosunku do posiadanych przez dłużnika udziałów. Zgodnie z tą samą linią orzeczniczą uprawnienia majątkowe z chwilą zajęcia udziałów przenoszone są jednak na wierzyciela i to on zyskuje np. roszczenie o wypłatę dywidendy przez spółkę.
Co z działalnością spółki?
Z perspektywy prowadzenia spółki ważnym jest, że zajęcie udziałów w drodze egzekucji nie wpływa w zasadzie na jej bieżącą działalność. Zarząd nie staje się w żaden sposób ograniczony w podejmowaniu dalszych decyzji biznesowych. Dla wierzyciela korzystnym jest, aby spółka prowadziła swoją działalność możliwie prężnie, dzięki czemu może jak najszybciej wypracować zysk, z którego w perspektywie czasu zostanie spłacony dług objęty postępowaniem egzekucyjnym. Działania spółki nie mogą mieć jednak charakteru nakierowanego na pokrzywdzenie wierzyciela – na przykład doprowadzać do odpływu kapitału ze spółki do innego podmiotu w celu uniemożliwiania wierzycielowi należytego zaspokojenia się z należnych mu przychodów.
Podsumowanie
Zajęcie udziałów w spółce z o.o. w postępowaniu egzekucyjnym modyfikuje uprawnienia i obowiązki wierzyciela, dłużnika a także samej spółki. O ile uprawnienia majątkowe tymczasowo przechodzą na wierzyciela, to zakres uprawnień korporacyjno – organizacyjnych zostaje niezmieniony, przynajmniej do czasu ewentualnego powołania zarządcy. Zasady prowadzenia działalności przez spółkę po zajęciu udziałów pozostają niemalże niezmienione. Jeżeli wspólnikom spółki zależy na utrzymaniu większej kontroli nad gronem osób posiadających udziały w spółce, warto zawrzeć w umowie spółki odpowiednie postanowienia, które ograniczą możliwość wstąpienia do spółki osoby trzeciej w razie sprzedaży udziałów w toku egzekucji.