Cash pooling pozostaje w Polsce niedoceniany, pomimo tego że odgrywa coraz bardziej znaczącą rolę w zarządzaniu gotówką w holdingach, podatkowych grupach kapitałowych, podmiotach powiązanych ekonomicznie w inny sposób, jak również w zrzeszeniach niezależnych podmiotów.

Cash pooling jest instrumentem zarządzania gotówką (cash managment), który jest działaniem związanym bezpośrednio lub pośrednio z celowym kształtowaniem krótkoterminowego potencjału finansowego. Zarządzanie gotówką ma na celu: minimalizację kosztów utrzymania rezerw gotówkowych, poprzez optymalne wykorzystanie płynnych środków, a w szczególności minimalizację centralnych rezerw płynności; minimalizację kosztów przepływów pieniężnych; minimalizację kosztów finansowania; minimalizację zysku odsetkowego i kursowego; maksymalizację przychodów z inwestycji finansowych w rezultacie efektów skali i specjalizacji.

W umowie cash poolingu uczestnicy wskazują podmiot organizujący cash pooling i zarządzający systemem – tzw. pool leadera (agenta), którym może być wyspecjalizowany bank bądź inna instytucja finansowa, jak również spółka kapitałowa, lub podmiot zarządzający grupą kapitałową. W praktyce wykształciło się co najmniej kilka rodzajów cash poolingu, ale do najpopularniejszych należą: notional cash pooling (wirtualny cash pooling bądź cash pooling kompensacyjny), zero-balancing cash pooling (rzeczywisty cash pooling bądź cash pooling konsolidacyjny), near-zero-balancing cash pooling oraz netting (saldowanie).

Wśród przedsiębiorców największe wątpliwości budzą aspekty podatkowe zawarcia umowy cash poolingu. Wątpliwości te dotyczą w szczególności podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC), podatku od towarów i usług (VAT) oraz podatku dochodowego od osób prawnych (CIT).

Na gruncie PCC, jeżeli strony umowy cash poolingu przyjmą za podstawę prawną przepływów pieniężnych umowy pożyczki albo przelewy wierzytelności, a dodatkowo ze złożonych oświadczeń woli wynikać będzie chęć zawiązania wielu stosunków prawnych, wówczas umowy te jako umowy odrębne wymienione w art. 1 ust. 1 ustawy o PCC („podatkowi podlegają umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku”) co do zasady podlegać będą opodatkowaniu PCC. Natomiast w przypadku, kiedy strony umowy cash poolingu ukształtują jej treść w taki sposób, aby tworzyła tzw. umowę kompleksową polegającą na tym że jeden stosunek zobowiązaniowy obejmuje wiele obowiązków świadczeń, to umowa ta, jako nienazwana nie będzie podlegać PCC. W sytuacji reklasyfikacji umowy cash poolingu, dokonanej przez organ podatkowy na szereg umów pożyczek, podatnik nie musi od razu obawiać się ryzyka powstania obowiązku podatkowego, albowiem ustawa o PCC przewiduje pewien katalog wyłączeń bądź zwolnień od opodatkowania PCC. Nawet gdyby dana czynność została zakwalifikowana jako pożyczka, to nie będzie ona opodatkowana PCC w sytuacji, jeśli będzie jedną z czynności cywilnoprawnych wymienionych w katalogu zwolnień zamieszczonym w art. 9 pkt 10 ustawy PCC. Poza tym, w myśl art. 2 pkt 4 a oraz b ustawy PCC nie podlegają PCC czynności cywilnoprawne, inne niż umowa spółki i jej zmiany, jeżeli przynajmniej jedna ze stron z tytułu dokonania tej czynności jest: opodatkowana podatkiem od towarów i usług, zwolniona z podatku od towarów i usług, z wyjątkiem –umów sprzedaży i zamiany, których przedmiotem jest nieruchomość lub jej część, albo prawo użytkowania wieczystego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub prawo do miejsca postojowego w garażu wielostanowiskowym lub udział w tych prawach; umowy sprzedaży udziałów i akcji w spółkach handlowych.

W stanie prawnym obowiązującym do dnia 31 grudnia 2010 roku zwolnione z VAT były „Usługi pośrednictwa finansowego” (mieszczące się w sekcji J PKWiU), z określonymi wyłączeniami. Natomiast od dnia 1 stycznia 2011 roku zwolnienie obejmuje, w myśl art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy o VAT, usługi udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także zarządzanie kredytami lub pożyczkami pieniężnymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę. Zwolnienia dotyczące usług finansowych nie będą znajdować zastosowania do następujących czynności: czynności ściągania długów, w tym factoringu, usług doradztwa oraz usług w zakresie leasingu. Tym samym nabywane przez konkretny podmiot w ramach cash poolingu usługi będą podlegały VAT na terytorium Polski, ale zostaną zwolnione z tego podatku na mocy ustawy.

Z kolei na gruncie ustawy o CIT, w przypadku zero balancing cash-pooling mamy do czynienia z rzeczywistym otrzymaniem odsetek przez uczestnika cash poolingu, co oznacza że zgodnie z art. 12 ust. 3e ustawy o CIT będzie on zobowiązany do rozpoznania przychodu podatkowego z tego tytułu w momencie otrzymania odsetek. Natomiast w przypadku notional cash-pooling nie ma fizycznego transferu środków pieniężnych, lecz wyłącznie kompensata sald. Kompensata taka powinna jednak być traktowana jako rzeczywiste otrzymanie odsetek przez uczestnika, zatem w konsekwencji powinna także skutkować obowiązkiem rozpoznania przychodu podatkowego. Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o CIT odsetki przekazane przez uczestnika można traktować jako koszty uzyskania przychodów, ale art. 16 ust. 1 pkt 11 ustawy o CIT stanowi, że do kosztów uzyskania przychodów nie zalicza się kwoty naliczonych, lecz nie zapłaconych odsetek. Tak więc można uznać, że jeżeli uczestnik cash poolingu dokona rzeczywistego przekazania odsetek, to można traktować takie odsetki jako koszty uzyskania przychodów. Zasada ta obowiązuje zarówno w zero balancing cash-pooling, jak i w notional cash pooling, gdyż kompensata odsetek powinna być traktowana na równi z ich faktyczną zapłatą.

Podsumowując, stwierdzić należy, że do najważniejszych zalet cash poolingu zaliczamy efektywne zarządzanie środkami finansowymi w ramach grupy kapitałowej lub w ramach wielu rachunków należących do jednego podmiotu; redukcję kosztów i maksymalizację przychodów odsetkowych związanych z bieżącą obsługą finansową, osiąganych zarówno na szczeblu grupy jako całości jak i na szczeblu każdego z poszczególnych jej uczestników; osiągnięcie wyniku odsetkowego zbliżonego do tego, który zostałby osiągnięty przy rzeczywistym przekazywaniu środków pomiędzy poszczególnymi uczestnikami; brak konieczności rozpatrywania kwestii natury podatkowej, którą byłoby obciążone rzeczywiste przekazywanie środków między poszczególnymi uczestnikami.