W przypadku dziedziczenia, spadek zostaje nabyty z chwilą śmierci spadkodawcy. Ustawodawca przewidział jednak możliwość określenia przez spadkobierców zakresu ich dziedziczenia, a nawet rezygnacji ze spadkobrania. W terminie sześciu miesięcy od dnia dowiedzenia się o tytule swojego powołania do spadku (co do zasady jest to chwila śmierci spadkodawcy), spadkobierca przed sądem bądź notariuszem może złożyć jedno z trzech oświadczeń: o przyjęciu spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (proste przyjęcie), o przyjęciu spadku z ograniczeniem odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza) bądź o odrzuceniu spadku. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku.

Od tej reguły są jednak wyjątki: gdy spadkobiercą jest osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych (małoletni) albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna – wówczas brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Jeśli jednak bezczynnie upłynie nam ustalany indywidulanie sześciomiesięcznym termin na złożenie jednego z ww. oświadczeń, odziedziczymy spadek z pełną odpowiedzialnością za długi spadkodawcy. Kwestię tą należy wyraźnie wyartykułować, gdyż w mediach pojawiły się informacje o zmianie zakresu odpowiedzialności spadkobiercy, tak iż zasadą ma być dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza. Założenie takie przewiduje projekt poselski nowelizacji ustawy kodeks cywilny, który wpłynął do Sejmu w dniu 29 października 2012 roku. Po pierwszym czytaniu projektu ustawy w Sejmie, wpłynęło stanowisko Rządu (27 marca 2013 roku), w którym Rada Ministrów pozytywnie odnosi się do potrzeby wprowadzenia nowej regulacji dotyczącej prawa spadkowego i rekomenduje kontynuowanie dalszych prac nad projektem przy uwzględnieniu zgłoszonych uwag, dotyczących m.in. związanej z tymże projektem jednoczesnej nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego w zakresie spisu inwentarza majątku spadkowego. Wspomniany projekt nowelizacji prawa spadkowego nie przewidywał bowiem dotychczas nowych zasad dotyczących spisu inwentarza, co w ocenie Rządu może działać na szkodę wierzycieli spadkodawcy. Proces legislacyjny pozostał na wskazanym powyżej etapie. Aktualnie obowiązują zatem dotychczasowe zasady odpowiedzialności za długi spadkowe.

Bardzo często po śmierci członka rodziny okazuje się, że pasywa (długi) masy spadkowej zdecydowanie przekraczają aktywa (wartość majątku) – wówczas najlepszym rozwiązaniem dla spadkobierców jest złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Sytuacja nieco komplikuje się, gdy odrzucający spadek ma dzieci, które zgodnie z ustawą w dalszej kolejności nabywają prawa do spadku.

Oświadczenia woli w imieniu małoletnich dzieci składają ich rodzice bądź prawni opiekunowie. Oświadczenie o odrzuceniu spadku należy jednak do kategorii czynności przekraczających zwykły zarząd sprawami dziecka i każdy sprawujący władzę rodzicielską nie może samodzielnie podjąć decyzji w tej kwestii. Podstawowym obowiązkiem rodziców dziecka w sytuacji, gdy dojdą do przekonania, że najlepszym rozwiązaniem jest odrzucenie spadku przez ich dziecko, jest uzyskanie zezwolenia sądu rodzinnego na dokonanie odrzucenie spadku. Po uzyskaniu sądowej zgody na odrzucenie spadku, rodzice małoletniego mogą zwrócić się do sądu spadku wraz z wnioskiem o odrzucenie spadku.

Niezmiernie istotnym jest, aby wniosek o wyrażenie zgody do sądu złożyć jak najwcześniej (najlepiej zaraz po odrzuceniu spadku przez rodzica małoletniego), tak aby nie upłynął sześciomiesięczny termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. W innym wypadku spóźnione oświadczenie odrzucające spadek nie będzie miało mocy wiążącej i dziecko nabędzie spadek po zmarłym (zgodnie z kodeksem wówczas mamy do czynienia z nabyciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza tj. z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe). Małoletni wówczas nabędzie spadek, jednak jego odpowiedzialność za zobowiązania zmarłego krewnego ograniczy się do wysokości stanu czynnego spadku (czyli do wysokości aktywów spadkowych).

W praktyce sporo problemów budziła kwestia biegu sześciomiesięcznego terminu na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego. Zdarzało się bowiem tak, że dopiero po kilku miesiącach od złożenia wniosku przez rodziców, był on rozpoznawany przez sądy opiekuńcze. Opóźnienie to wynikało z ilości spraw kierowanych do sądów. Powstawał wówczas problem, czy dziecko odziedziczyło już z mocy ustawy spadek z dobrodziejstwem inwentarza czy też rodzice w jego imieniu mogą ten spadek jeszcze odrzucić? Korzystne w tym zakresie jest orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2013 roku (I CSK 329/13), w którym Sąd odpowiedział się za przerwaniem biegu terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez małoletniego na czas trwania postępowania przed sądem opiekuńczym.

Wątpliwości może budzić okoliczność zabiegania rodziców, o to aby dziecko odrzuciło spadek po zadłużonym spadkodawcy, w sytuacji gdy ustawa nadaje przecież komfort dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza w przypadku małoletniego spadkobiercy. Jak już była o tym mowa powyżej, ograniczona odpowiedzialności spadkobierców wymaga ustalenia jej rozmiarów, co następuje poprzez sporządzenie spisu inwentarza. Status spadkobiercy odpowiadającego z dobrodziejstwem inwentarza (do wysokości aktywów spadku), narażać go może jednak na zarzuty wierzycieli, że nie wszystkie przedmioty spadkowe zostały włączone do inwentarza (co może z kolei skutkować powrotem do nieograniczonej odpowiedzialności za długi spadkowe: w przypadku zatajenia istniejących aktywów bądź wskazania do spisu nieistniejących długów) lub że spadkobierca nienależycie zaspokajał poszczególnych wierzycieli.

W każdym zatem przypadku należy indywidualnie rozważyć czy dla zabezpieczenia interesów naszego dziecka korzystniejszym rozwiązaniem jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza czy też odrzucenie spadku i podjęcie stosownych kroków prawnych.