W wojewódzkich inspektoratach transportu drogowego (WITD) tworzy się wewnętrzne kwartalne plany kontroli przedsiębiorców. Plany te tworzone są w szczególności na podstawie wykazu podmiotów o wysokim współczynniku ryzyka, informacji uzyskanych w wyniku przeprowadzonych kontroli drogowych, wniosków i skarg. Zdarza się jednak, że kontrolowane są również przedsiębiorstwa, które nie znajdują się „w kluczu” planów kontroli. Nie należy mieć jednak złudzeń, podmiot, który objęty został planem kontroli, np. z uwagi na specyfikę przewożonego towaru, prędzej czy później otrzyma zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli.

Zawiadomienie o kontroli

Doświadczenie pokazuje, że przedsiębiorcy otrzymują zawiadomienia na ok. 3 tygodnie przez planowanym terminem kontroli. Zawiadomienie zawiera:

  1. datę rozpoczęcia kontroli,
  2. podstawę prawną kontroli,
  3. podmiot, który będzie kontrolowany,
  4. zakres kontroli
  5. okres, jaki zostanie objęty kontrolą.

Kontrolowany okres uzależniony jest m.in. od wielkości przedsiębiorstwa i ilości zatrudnionych osób. Odnosząc się do wspomnianej już kontroli czasu pracy kierowców, tytułem przykładu wskazać należy, że w przypadku przedsiębiorstw, w których przewozy drogowe na rzecz przedsiębiorcy wykonuje do 10 kierowców, kontroli poddawani są wszyscy kierowcy, z tym, że:

  1. w przedsiębiorstwach, w których przewozy drogowe na rzecz przedsiębiorcy wykonuje do 5 kierowców, minimalny okres kontroli czasu pracy kierowcy to co najmniej 3 miesiące,
  2. w przedsiębiorstwach, w których przewozy drogowe na rzecz przedsiębiorcy wykonuje od 6 do 10 kierowców, minimalny okres kontroli czasu pracy kierowcy powinien objąć co najmniej 2 miesiące.

Kontrolowane dokumenty

W celu usprawnienia i przyspieszenia kontroli w zawiadomieniu zawarte są również informacje, jakie dokumenty należy przygotować do kontroli, m.in.:

  1. zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika/licencja uprawniająca do podejmowania i wykonywania działalności w zakresie transportu drogowego;
  2. certyfikaty kompetencji zawodowych osób zarządzających transportem;
  3. zaświadczenie potwierdzające zgłoszenie przez przedsiębiorcę prowadzenia przewozów drogowych jako działalności pomocniczej w stosunku do jego podstawowej działalności gospodarczej;
  4. wykaz pojazdów samochodowych będących w dyspozycji kontrolowanego, a także innych pojazdów, którymi podmiot posługiwał się w celu wykonywania przewozów drogowych, w dniu kontroli i w okresie objętym kontrolą;
  5. wykaz kierowców wykonujących przewozy w firmie w okresie 6 miesięcy przed dniem rozpoczęcia kontroli z podziałem na miesiące;
  6. kopie praw jazdy.

Kontrola może objąć w zasadzie cały zakres prowadzonej działalności, a także co istotne, mimo zakreślonego czasookresu objętego kontrolą, weryfikowany może być również okres poprzedzający ten objęty kontrolą (np. wykaz kierowców w czasie poprzedzającym kontrolowany okres). Często ITD w zawiadomieniu prosi również o wypełnienie, przesłanych wraz z zawiadomieniem stosownych załączników. Tymi załącznikami z reguły są:

  • wzór oświadczenia dotyczącego prowadzonych u przedsiębiorcy kontroli przez inne organy,
  • wzór upoważnienia do wskazania osoby upoważnionej do reprezentowania przedsiębiorcy,
  • wzór oświadczenia w sprawie wskazania osoby zarządzającej transportem w przedsiębiorstwie,
  • wzór oświadczenia do wskazania adresu do korespondencji.

Powyższe niewątpliwie ułatwia przedsiębiorcy odnalezienie się w zaistniałej sytuacji, a także sygnalizuje zakres praw i obowiązków, z którymi kontrolowanego ma obowiązek zapoznać inspektor. Pamiętać przy tym należy, że kontrolowany jest obowiązany do pisemnego wskazania osoby upoważnionej do reprezentowana go w trakcie kontroli, w szczególności w czasie jego nieobecności. Przedsiębiorca obowiązany jest również prowadzić i przechowywać w swojej siedzibie książkę kontroli oraz upoważnienia i protokoły kontroli, zaś w przypadku wszczęcia kontroli obowiązany jest niezwłocznie okazać kontrolującemu tę książkę.

Kontrola tylko po okazaniu upoważnienia

Co istotne, czynności kontrolne mogą być wykonywane po okazaniu legitymacji służbowej upoważniającej do wykonywania takich czynności oraz po doręczeniu upoważnienia do przeprowadzenia kontroli. Ważne jest, aby pamiętać, że kontrolę może przeprowadzić wyłącznie osoba wskazana w upoważnieniu do kontroli. Inspektor Transportu Drogowego, którego upoważnienie nie obejmuje, nawet gdy posiada ważną legitymację służbową, nie posiada uprawnienia do kontrolowania danego podmiotu. Upoważnienie to wystawia się na wszystkich członków zespołu kontrolowanego, zawiera m.in. także:

  1. określenie zakresu przedmiotowego kontroli,
  2. wskazanie daty rozpoczęcia,
  3. przewidywany termin zakończenia kontroli.

Co do zasady inspektor dokonuje kontroli w umundurowaniu, jednak przy kontroli w przedsiębiorstwie możliwe jest odstępstwo. Rozpoczęcie kontroli powinno zostać potwierdzone wpisem do książki kontroli.

Kontrolowany jest obowiązany umożliwić inspektorowi dokonanie czynności kontrolnych, a w szczególności:

  • udzielić ustnych lub pisemnych wyjaśnień, okazać dokumenty lub inne nośniki informacji oraz udostępnić dane mające związek z przedmiotem kontroli;
  • udostępnić siedzibę przedsiębiorcy oraz wszystkie pomieszczenia, w których przedsiębiorca prowadzi działalność gospodarczą bądź też przechowuje mienie przedsiębiorstwa;
  • umożliwić sporządzenie kopii dokumentów wskazanych przez kontrolującego;
  • umożliwić sporządzenie dokumentacji filmowej lub fotograficznej, jeżeli może ona stanowić dowód lub przyczynić się do utrwalenia dowodu w sprawie będącej przedmiotem kontroli.

Przedsiębiorcy, którzy nie poddadzą się kontroli lub uniemożliwiają przeprowadzenie kontroli w całości lub w części, zostaną obciążeni karną pieniężną w wysokości 10.000 zł.

Inspektor wykonując zadania, ma prawo do żądania nie tylko od podmiotu kontrolowanego, ale i od jego pracowników pisemnych lub ustnych wyjaśnień, okazania dokumentów i innych nośników informacji oraz udostępnienie wszelkich danych mających związek z przedmiotem kontroli. W toku kontroli inspektor może również legitymować kierowców i inne osoby w celu ustalenia tożsamości, jeżeli jest to niezbędne dla potrzeb kontroli; dokonywać oględzin i zabezpieczać zebrane dowody; przesłuchiwać świadków i zasięgać opinii biegłych; przesłuchiwać kontrolowanego w charakterze strony, jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub z powodu ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla ustaleń kontroli.

Inspektor ma prawo wykorzystywać środki przymusu bezpośredniego

Inspektor ma również prawo do używania i wykorzystywania środków przymusu bezpośredniego oraz broni palnej. Prawo dokładnie reguluje przypadki, w jakich inspektor może czynić użytek z dostępnych mu środków przymusu, m.in. są to:

  1. odparcie bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność inspektora lub innej osoby;
  2. przeciwdziałanie niszczeniu mienia;
  3. ujęcia osoby, udaremnienia jej ucieczki lub pościgu za tą osobą;
  4. konieczność przeciwstawienia się osobie niepodporządkowującej się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni, materiału wybuchowego lub innego niebezpiecznego przedmiotu, którego użycie może zagrozić życiu, zdrowiu lub wolności uprawnionego lub innej osoby.

Oczywiście zakres użycia tychże środków przymusu nie jest dowolny, a szczegółowo określony w obowiązujących przepisach.

Protokół pokontrolny

Z przeprowadzonych czynności kontrolnych inspektor sporządza protokół kontroli. Protokół podpisują inspektor i kontrolowany. Odmowę podpisania protokołu przez kontrolowanego kontrolujący odnotowuje w protokole kontroli i podaje jej przyczynę. Oryginał protokołu kontroli zatrzymuje kontrolujący, a kopię doręcza się kontrolowanemu przedsiębiorcy. Do protokołu kontroli kontrolowany może wnieść zastrzeżenia. Jeżeli w wyniku czynności kontrolnych stwierdzono naruszenie przepisów prawa uzasadniających nałożenie kary pieniężnej, kontrolowanemu doręcza się zawiadomienie o wszczęciu postępowania administracyjnego. Skontrolowany ma prawo składania wyjaśnień, prawo wglądu do akt, sporządzania kopii, notatek, wypowiedzenia się co do zabranych dowodów i materiałów. Może ustanowić pełnomocnika.

Wyniki kontroli wykorzystywane mogą być do formułowania wniosków o wszczęcie postępowania:

  • administracyjnego o cofnięcie uprawnień przewozowych przedsiębiorcy, określonych przepisami ustawy;
  • karnego lub karno-skarbowego;
  • w sprawach o wykroczenia;
  • przez organy Państwowej Inspekcji Pracy;
  • przewidzianego w umowach międzynarodowych w stosunku do przedsiębiorców zagranicznych.

Kary dla przedsiębiorcy za naruszenie przepisów

Ustawodawca przewidział szereg kar pieniężnych w przypadku stwierdzenia naruszenia obowiązujących przepisów przez przedsiębiorców transportowych. I tak, osoba zarządzająca przedsiębiorstwem, która naruszyła obowiązki lub warunki przewozu drogowego, albo dopuściła, chociażby nieumyślnie, do powstania takich naruszeń, podlega karze grzywny w wysokości do 2.000 złotych. W załącznikach do ustawy o transporcie drogowym, szczegółowo wskazano naruszenia oraz wymiar kary, które zostały uszeregowane w zależności od rodzaju naruszeń. Przykładowo wskazać należy na te, które mogą zostać ujawnione w wyniku kontroli w siedzibie przedsiębiorstwa, tj. dopuszczenie do wykonywania przewozu drogowego przez kierowcę, który:

  • nie ukończył wymaganego w związku z tym przewozem szkolenia,
  • nie posiada orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy,
  • nie posiada orzeczenia psychologicznego o braku przeciwwskazań psychologicznych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy. Każde ze wskazanych naruszeń zagrożone jest karą 1.000 zł.

Z kolei, wykonywanie transportu drogowego bez wymaganego zezwolenia na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego lub bez wymaganej licencji, a także uzależnienie wynagrodzenia kierowcy od ilości przewiezionych rzeczy – dla każdego z tych naruszeń przewidziana jest kara w wysokości 8.000 zł.