Spółka komandytowa uregulowana jest przez ustawę z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U., Nr 94, poz. 1037 ze zm.) w art. 102 – 124. Ustawodawca odpowiedzialność komandytariusza uregulował w art. 102 ksh., art. 111 – 119 ksh. oraz pomocniczo poprzez odesłanie zawarte w art. 103 ksh., art. 22, 31- 37 oraz 48 ksh. Spółka komandytowa została skonstruowana w ten sposób, że co najmniej jeden wspólnik (komplementariusz) ponosi nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki tak jak wspólnik spółki jawnej, natomiast co najmniej jeden wspólnik (komandytariusz) ponosi ograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki.
Kodeks spółek handlowych już art. 102 przesądza, iż: „odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona”. W celu ustalenia zakresu odpowiedzialności komandytariusza za zobowiązania spółki komandytowej wobec osób trzecich należy mieć na uwadze pojęcia „sumy komandytowej”, a następnie „wartości wkładu wniesionego do spółki”. Niniejsze opracowanie skupi się na omówieniu powyższych pojęć użytych odpowiednio w art. 105 pkt 5), 111 i 112 §1. ksh. w celu ustalania odpowiedzialność komandytariusza.
W pierwszej kolejności należy wskazać jednak, że do odpowiedzialności komandytariusza za zobowiązania spółki komandytowej wobec osób trzecich poza przepisami dotyczącymi spółki komandytowej znajdą również zastosowanie ogólne zasady odpowiedzialności, które – zgodnie z odesłaniem z art. 103 ksh. – zostały uregulowane w przepisach o spółce jawnej. Ustawodawca w przepisach o spółce jawnej uregulował dwie podstawowe zasady odpowiedzialności wspólnika spółki osobowej za zobowiązania spółki tj. zasadę odpowiedzialności solidarnej wspólnika (tj. art. 22 §2. ksh.) oraz zasadę „subsydiarnej odpowiedzialności wspólnika” (tj. 31 ksh.).
Zgodnie z zasadą odpowiedzialności solidarnej wyrażoną w art. 22 §2. ksh. komandytariusz: „odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczeń całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką”. W powyższej normie ustawodawca przesądził o kręgu podmiotów, które ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki komandytowej tj. o wspólnej odpowiedzialności komandytariusza, komplementariusza oraz spółki komandytowej za jej (spółki) zobowiązania. Odpowiedzialność solidarna zostaje ograniczona poprzez zasadę odpowiedzialności subsydiarnej znajdującej zastosowanie na etapie postępowania egzekucyjnego. Stosownie do art. 31 §1. ksh.: „wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna”. Odpowiedzialność komandytariusza na podstawie powyższej normy aktywizuje się nie tylko wtedy gdy egzekucja prowadzona z majątku spółki okaże się bezskuteczna ale również wtedy gdy oczywistym jest, że będzie ona bezskuteczna. Tym samym komandytariusz ponosi odpowiedzialność od początku istnienia zobowiązania, a jedynie zasada subsydiarnej odpowiedzialności uniemożliwia wierzycielowi spółki skierowanie roszczenia od razu przeciwko wspólnikowi. Nie stanowi to jednak przeszkody, zgodnie z art. 31 §2. ksh., do wniesienia przeciwko niemu powództwa zanim jeszcze prowadzona przeciwko spółce egzekucja okaże się bezskuteczna, co ma praktyczne znaczenie, gdyż wierzyciel może uzyskać zabezpieczenie roszczenia na majątku osobistym komandytariusza.
Jak już zostało wskazane powyżej dla scharakteryzowania odpowiedzialności komandytariusza niezbędne jest wyjaśnienie dwóch pojęć, którymi posługuje się Kodeks spółek handlowych czyli „sumy komandytowej” oraz „wartości wkładu wniesionego do spółki”. Ustawa bliżej nie precyzuje jak dokładnie należy rozumieć powyższe sformułowania.
Kodeks spółek handlowych sformułowaniem „sumy komandytowej” posługuje się m.in. w art. 105 pkt 5) oraz 111 ksh. stosownie, do którego: „komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli tylko do wysokości sumy komandytowej”, jednakże należy uznać, że powyższy przepis nie wprowadza definicji normatywnej powyższego zwrotu. Spośród licznych propozycji zdefiniowania tego pojęcia przez doktrynę wydaje się, że najbardziej prawidłowe jest pojęcie zaproponowane przez A. Szumańskiego zgodnie, z którym: „pod pojęciem sumy komandytowej należy rozumieć kwotę pieniężną, która wyznacza górną granicę osobistej odpowiedzialności majątkowej komandytariusza wobec osób trzecich za zobowiązania podjęte przez spółkę”.
„Suma komandytowa” musi zostać oznaczona w umowie spółki (por. art. 105 pkt 5) ksh.), natomiast Kodeks spółek handlowych nie reguluje kwestii jej minimalnej ani maksymalnej wysokości. Oznaczenie kwoty stanowiącej powyższą sumę pozostaje w gestii osób zawierających umowę spółki komandytowej, jednakże patrząc z punktu widzenia wiarygodności finansowej spółki jako partnera w relacjach biznesowych wskazanym byłoby ukształtowanie tej kwoty na poziomie odpowiednim do przewidywanej działalności gospodarczej. Wysokość „sumy komandytowej” zgodnie z ustawą o Krajowym Rejestrze Sądowym ujawniana jest w dziale 1 rejestru przedsiębiorców (por. art. 38 ptk 6) lit. d)), a poprzez fakt, iż wysokość tej kwoty jest uwidaczniania w jawnym, ogólnodostępnym rejestrze przedsiębiorców, istnieje możliwość łatwej weryfikacji potencjalnego kontrahenta w kwestii kręgu podmiotów odpowiedzialnych za zobowiązania spółki oraz maksymalnej wysokości tej odpowiedzialności.
„Suma komandytowa”, jak zostało wskazane powyżej, jest oznaczoną kwotą pieniężną, stanowiącą kwotowo określoną granicę odpowiedzialności komandytariusza za zobowiązania spółki komandytowej. W ten sposób ma on gwarancję, że nie poniesie odpowiedzialności za zobowiązania spółki powyżej zdeklarowanej „sumy komandytowej”. Na marginesie należy wskazać jedynie, że komandytariusz nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe spółki komandytowej, jednakże kwestia odpowiedzialności komandytariusza za zobowiązania podatkowe wykracza poza ramy niniejszego opracowania.
Drugim pojęciem, które Kodeks spółek handlowych używa w celu określenia zakresu odpowiedzialności komandytariusza za zobowiązania spółki komandytowej jest „wartości wkładu wniesionego do spółki”. Ustawa posługuje się przedmiotowym sformułowaniem w art. 112 §1. ksh. stosownie, do którego: „komandytariusz jest wolny od odpowiedzialności w granicach wartości wkładu wniesionego do spółki”. Powyższy przepis w stosunkach zewnętrznych ma charakter ius cogens, co oznacza, że wspólnicy zawierający umowę spółki nie mogą wprowadzić postanowień odmiennych aniżeli przewidziane przez ustawodawcę w powyższym przepisie, tj. wyłączyć odpowiedzialność komandytariusza w ogóle. Celem opisanej wyżej regulacji jest wzmocnienie ochrony wierzycieli spółki. Jak słusznie wskazane jest w doktrynie powyższa norma ma na celu również ochronę komandytariusza przed ewentualną podwójną stratą z tytułu utraty wkładu wniesionego do spółki oraz spełnienia świadczenia pieniężnego w wysokości odpowiadającej sumie komandytowej.
Podobnie jak w przypadku „sumy komandytowej” tak również w przypadku „wartości wkładu wniesionego do spółki” ustawodawca nie określił sposobu jego oznaczenia. Wartość wkładu powinna zostać oznaczona w umowie spółki komandytowej. Powstaje natomiast pytanie, co może być przedmiotem wkładu do spółki? Przepisy regulującej spółkę komandytową w art. 107 ksh. częściowo regulują tą kwestię, nie zawierają pełnej odpowiedzi na powyższe pytanie, wobec czego należy odpowiednio zastosować uregulowanie zawarte art. 48 § 2 i 3 ksh. dotyczące rodzajów wkładów wnoszonych do spółki.Stosownie do powyższych norm wkładem mogą być rzeczy, inne prawa lub świadczenie usług z uwzględnieniem ograniczenia wskazanego w art. 107 §2 i 3. ksh. Tym samym nie tylko świadczenie pieniężne, może być przedmiotem „wkładu wniesionego”. Wartość aportu musi być określona w umowie spółki, wobec czego może dojść do sytuacji przeszacowania albo niedoszacowania wartości wkładu wniesionego. Dla wierzyciela spółki sytuacja ta nie ma jednak żadnego znaczenia, gdyż zgodnie z art. 112 §1. ksh. komandytariusz jest wolny od odpowiedzialności jedynie w granicach (rzeczywistej) wartości wniesionego wkładu. Stosownie do art. 38 ptk 6) lit. e)) ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym przedmiot wkładu zostaje oznaczony w dziale 1 rejestru przedsiębiorców.
Tym samym w przypadku wniesienia wkładu do spółki w wysokości odpowiadającej wartości „sumy komandytowej”, komandytariusz będzie zwolniony z odpowiedzialności za zobowiązania spółki komandytowej i nie poniesie odpowiedzialności z majątku osobistego. Natomiast wniesienie wkładu o wartości niższej aniżeli „suma komandytowa” skutkuje powstaniem odpowiedzialności komandytariusza odpowiednio do różnicy między sumą komandytową a wartością wkładu (rzeczywiście) wniesionego. Komandytariusz zobowiązany wówczas będzie zgodnie z art. 111 ksh.