Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, jako osoba prawna, działa poprzez swoje organy. Wśród nich wymienić należy przede wszystkim zarząd, jako że to właśnie na jego rzecz zostało przewidziane domniemanie kompetencji niezastrzeżonych na rzecz innych organów. Zarząd prowadzi sprawy spółki i ją reprezentuje. Fakt przyznania członkom zarządu szerokiego zakresu uprawnień rodzi pytanie, czy powinni oni ponosić równie szeroką odpowiedzialność za swoje działania, którymi mogą wyrządzić niepowetowane szkody zarówno samej spółce, jak i jej wierzycielom.

Odpowiedzialność na etapie tworzenia spółki

Za zobowiązania spółki na etapie jej tworzenia, tzn. po zawarciu umowy założycielskiej a przed zarejestrowaniem jej w Krajowym Rejestrze Sądowym (spółka określana jest wówczas jako spółka kapitałowa w organizacji), odpowiadają solidarnie spółka i osoby, które działały w jej imieniu. Mogą to być właśnie między innymi członkowie zarządu.

W doktrynie podkreśla się, że odpowiedzialność członków zarządu ustaje na tym etapie z momentem zatwierdzenia przez zgromadzenie wspólników czynności dokonanych w imieniu spółki kapitałowej w organizacji. Odpowiedzialność ta jest zatem ograniczona czasowo.
Solidarność odpowiedzialności spółki oraz osób działających w jej imieniu przejawia się w tym, że wierzyciel może skierować egzekucję zarówno wobec spółki i wszystkich członków zarządu, kilku z nich lub nawet tylko jednego. Decyzja należy do wierzyciela.

Odpowiedzialność za zobowiązania w razie bezskuteczności egzekucji wobec spółki

Największe znaczenie ma jednak odpowiedzialność za zobowiązania spółki już na etapie jej funkcjonowania po zarejestrowaniu. Jak wyżej wspomniano, zarząd jest organem, który reprezentuje spółkę i prowadzi jej sprawy. W ramach uprawnień członków zarządu wyróżnić można zawieranie umów z podmiotami trzecimi – zarówno z osobami fizycznymi, jak i osobami prawnymi. Niestety, nie zawsze członkowie zarządu wykonują swoje zadania w sposób należyty. Nieostrożność w dokonywaniu czynności prawnych czy też niewiedza z zakresu stanu finansowego spółki skutkować może tym, że ewentualna egzekucja kierowana przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, a co się z tym wiąże – wierzyciele spółki zostaną poszkodowani.

Wspólnicy spółki co do zasady nie odpowiadają za jej zobowiązania

Na marginesie nadmienić należy, że wspólnicy spółki co do zasady nie odpowiadają za jej zobowiązania. Są oni zobligowani jedynie do świadczeń określonych w umowie spółki, a będzie to przede wszystkim obowiązek wniesienia wkładów, które wyznaczą zakres odpowiedzialności wspólników. Jest to właśnie jeden z powodów, dla których spółka z ograniczoną odpowiedzialnością cieszy się taką popularnością – odpowiedzialność wspólników jest ograniczona, a funkcjonowanie spółki nie jest tak sformalizowanie, jak w przypadku spółki akcyjnej.

Bezskuteczność egzekucji

Odmiennie sprawa przedstawia się w odniesieniu do zarządu. Odpowiedzialność jego członków za zobowiązania spółki jest wyraźnie przewidziana przez Kodeks spółek handlowych. Odpowiedzialność ta aktualizuje się z chwilą, gdy egzekucja zobowiązań wobec spółki zostanie uznana za bezskuteczną. Bezskuteczność egzekucji może być rozumiana jako stan, w którym istnieją niezaspokojone zobowiązania dłużnika, których to nie można zaspokoić ze względu na brak majątku spółki w niezbędnej wysokości. W praktyce stwierdzenie bezskuteczności egzekucji ma miejsce w odpowiednim postanowieniu komornika, aczkolwiek nie jest to jedyny możliwy sposób. W wyroku Sąd Najwyższy podkreślił, że „jeżeli podstawą powództwa jest art. 299 k.s.h., to na powodzie spoczywa obowiązek udowodnienia, że „egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna” (art. 6 k.c.). Ustalenie tej okoliczności może nastąpić na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członków zarządu. Wystarczającym dowodem jest postanowienie komornika o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z tego względu, że jest oczywiste, że z egzekucji nie uzyska się sumy wyższej od kosztów egzekucji (art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c.), co określa się jako bezskuteczność egzekucji. Wystarczające przy tym jest, że egzekucją objęta została jedynie część wierzytelności przysługującej wierzycielowi. Zrozumiałe jest bowiem, że skoro egzekucja części wierzytelności okazała się bezskuteczna, to tym bardziej nie mogła być skuteczna jej całość” (wyrok SN z dnia 20 października 2005 r., sygn. akt II CK 152/05).

Ramy czasowe dla odpowiedzialności

Istotną kwestią pozostaje również fakt, że członek zarządu może zostać pociągnięty do odpowiedzialności tylko za zobowiązania powstałe w okresie, w którym pełnił on swoją funkcję w zarządzie i te istniejące już w chwili obejmowania przez niego niniejszej funkcji. Okoliczność ta powinna zostać udowodniona przez wierzyciela, z powołaniem na treść wpisów w rejestrze przedsiębiorców KRS, a także na właściwe dokumenty z akt spółki prowadzonych przez właściwy sąd gospodarczy. Pociągnięcie członków zarządu do odpowiedzialności za zobowiązania spółki wymaga przy tym skierowania do sądu odpowiedniego pozwu.

Wyłączenie odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania spółki

Warto podkreślić, że członkowie zarządu nie zawsze będą odpowiadać za zobowiązania spółki w razie bezskuteczności egzekucji. W sytuacji bowiem, gdy członek zarządu wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, nie poniesie odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Okolicznością wyłączającą jego odpowiedzialność jest także fakt, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie nastąpiło z jego winy.

Dla obciążenia członka zarządu odpowiedzialnością za zobowiązania spółki konieczne jest też, aby w następstwie określonych zaniechań członka zarządu wierzyciel poniósł szkodę. Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 16 czerwca 2015 r. (sygn. akt I ACa 20/15), wskazał że o szkodzie w rozumieniu art. 299 § 2 k.s.h. można mówić jedynie, gdy zgłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego spowodowałoby zaspokojenie wierzyciela w części większej niż w przypadku zaniechania dokonanego przez członka zarządu. Okoliczności zwalniające członka zarządu od odpowiedzialności będzie on musiał jednak przed sądem wykazać.

Odpowiedzialność członka zarządu za błędy innego członka

Interesującą kwestią pozostaje także relacja między podziałem poszczególnych zadań pomiędzy członków zarządu a ich odpowiedzialnością za zobowiązania spółki. Czy członek zarządu może ponosić odpowiedzialność za błędy innego członka zarządu, w zakresie zadań powierzonych wyłącznie temu drugiemu? Sytuacja wydaje się klarowna w obliczu stanowiska Sądu Najwyższego, który podkreślił, że „niezależnie od wewnętrznej organizacji spółki podział kompetencji (zadań, czynności) pomiędzy poszczególnych członków zarządów nie może uchylać ich odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 KSH. Do takiego stanowiska przychylił się również Sąd Najwyższy w komentowanym wyroku, który skonstatował, że odpowiedzialności członka zarządu nie uchyla umowa łącząca członków zarządu co do sposobu kierowania sprawami spółki, w szczególności ustalony umownie podział czynności. Tego rodzaju umowa ma znaczenie tylko wewnątrzorganizacyjne. Przepis art. 299 KSH chroniący interes wierzycieli ma charakter bezwzględnie obowiązujący i nie może być pozbawiony skuteczności przez porozumienie wspólników” (wyrok SN z dnia 15 maja 2014 r., sygn. akt II CSK 446/13).

Odpowiedzialność zarządu wynika z jego uprawnień

Należy zwrócić uwagę, że odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki nie została wprowadzona bez powodu. Zarząd jest organem, dla którego przewidziano szeroki zakres uprawnień. żeW związku z powyższym niejako przeniesienie odpowiedzialności spółki za jej zobowiązania na członków zarządu wydaje się uzasadnione. Spółka działa poprzez swoje organy, w tym między innymi przez zarząd, który w obliczu szerokich uprawnień, powinien także brać pod uwagę ewentualne konsekwencje swoich działań. Warto zwrócić uwagę na cel wprowadzenia dodatkowej odpowiedzialności członków zarządu, który prezentuje orzecznictwo. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 8 października 2015 r. (sygn. akt III CZP 54/15) przez statuowanie odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością chciano chronić wierzycieli spółki przed skutkami zachowań członków zarządu, które prowadziły do bezskuteczności egzekucji wierzytelności przeciwko spółce, i podnieść w ten sposób w obrocie gospodarczym zaufanie do spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Ochrona wierzycieli wydaje się być uzasadniona, jako że zwykle przystępują oni do umów ze spółką w zaufaniu, że wykona ona w należyty sposób swoje zobowiązania.

Odpowiedzialność cywilna zarządu

Na koniec podkreślenia wymaga okoliczność, że odpowiedzialność członków zarządu może wynikać także z przepisów odrębnych, w tym głównie z przepisów Kodeksu cywilnego, co jednak podlega nieco odmiennym przesłankom. Jako przykład wskazać można odpowiedzialność wynikającą z art. 415 i następnych Kodeksu cywilnego. Będzie to tzw. odpowiedzialność deliktowa, opierająca się na winie członka zarządu. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na fakt, że co do zasady – zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego – to osoba prawna (a zatem między innymi spółka z ograniczoną odpowiedzialnością) obowiązana jest naprawić szkodę wyrządzoną z winy jej organu (w tym przypadku zarządu). Niemniej jednak w orzecznictwie i doktrynie prezentowane są odstępstwa od tej reguły. Sąd Apelacyjny w Lublinie podkreślił, że „co do zasady, za bezprawne działania członków organu osoby prawnej, wywołujące szkodę, odpowiada osoba prawna, a nie sama osoba fizyczna – członek (art. 416 k.c.; E. Gniewek op.cit. s. 712). W doktrynie prawa podkreśla się jednak, że jeżeli bezprawne i zawinione działanie osób nie było związane z realizacją celu wynikającego z powierzonej im czynności, lecz było skutkiem przekroczenia granic umocowania, lub nastawienia na możność wyrządzenia innej osobie szkody, tylko przy sposobności tej czynności, to podmiot wchodzący w skład organu ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą za swoje czyny na zasadach ogólnych z art. 415 k.c.” (wyrok z dnia 9 kwietnia 2014 r., sygn. akt I ACa 812/13).

Oprócz wyżej wskazanej odpowiedzialności deliktowej, członkowie zarządu ponosić mogą także tzw. odpowiedzialność kontraktową, opierającą się głównie na stosunkach umownych, z których wynikają różnorakie zobowiązania.

Podsumowanie

Kwestię odpowiedzialności członków zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością należy oceniać indywidualnie w każdej sprawie. Wydaje się jednak, że ze względu na szeroki zakres uprawnień przewidzianych dla zarządu, jego członkowie powinni być świadomi także szerokiej odpowiedzialności, która się z tym wiąże.