Jednym ze sposobów zwiększenia wiarygodności spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (spółki z o.o.) wobec kontrahentów jest podniesienie kapitału zakładowego spółki z o.o. Podniesienie może być realizowane między innymi w związku z planami inwestycyjnymi lub też wobec planowanego wniesienia nowych wkładów do spółki przez dotychczasowych wspólników, bądź przystąpienia do niej nowych, a wreszcie wobec problemu pokrycia strat w prowadzonej działalności. Kwestia ta, mimo dość szczegółowego unormowania w Kodeksie spółek handlowych, w praktyce tworzy wiele problemów oraz niejasności – w szczególności w kwestii podniesienia kapitału bez zmiany umowy spółki.

Zasady ogólne

Podwyższenie kapitału zakładowego spółki z o.o. co do zasady wiąże się z koniecznością zmiany umowy spółki. Innymi słowy, dla swej skuteczności, czynność ta wymaga podjęcia, w formie aktu notarialnego, uchwały wspólników na zgromadzeniu większością dwóch trzecich głosów, o ile umowa danej spółki nie ustanawia warunków surowszych (art. 255 w zw. z art. 246 § 1 i 3 ustawy z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych, Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.). Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, gdy podwyższenie kapitału zakładowego zapobiegliwie przewidziano w umowie spółki, określając maksymalną wysokość podwyższenia kapitału zakładowego i termin tego podwyższenia (art. 257 § 1 i 3 K.s.h.) – w takim wypadku nie ma konieczności zmiany umowy spółki z o.o., gdyż możliwość zwiększenia kapitału zakładowego została już uprzednio uregulowana.

Sposoby podwyższenia

Zgodnie z postanowieniami Kodeksu spółek handlowych istnieją dwie możliwości podwyższenia kapitału zakładowego spółki z o.o.: poprzez podwyższenie wartości nominalnej dotychczasowych udziałów lub poprzez ustanowienie nowych udziałów.

Jedynie ustanowienie nowych udziałów umożliwia dopuszczenie nowych wspólników. Poprzez podwyższenie wartości udziałów dotychczasowych możliwość taka jest wyłączona, albowiem w takiej sytuacji dotychczasowi wspólnicy obejmują podwyższoną wartość istniejącego udziału. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, by połączyć podwyższenie wartości dotychczasowych udziałów z ustanowieniem nowych. W przypadku ustanowienia nowych udziałów istotną kwestia jest prawo pierwszeństwa do objęcia udziałów. W tej sytuacji ustanowienia nowych udziałów dotychczasowi wspólnicy mają ustawowe prawo pierwszeństwa w ich objęciu. Skorzystanie z prawa pierwszeństwa może być wykonane poprzez zgłoszenie chęci skorzystania z tego prawa zarządowi, w odpowiedzi na wezwanie zarządu do wykonania swego prawa pierwszeństwa. Prawo pierwszeństwa do objęcia nowych udziałów w drodze podwyższenia kapitału zakładowego według zasad ogólnych (tj. przez zmianę umowy spółki) może zostać wyłączone na podstawie umowy spółki albo na podstawie uchwały wspólników o podwyższeniu kapitału.

Problemy związane z podwyższeniem kapitału zakładowego bez zmiany umowy

Jak wynika z powyższego tematyka podwyższenia kapitału zakładowego spółki z o.o. wydaje się być szczegółowo oraz kompletnie uregulowana przez przepisy ustawy. W praktyce jednak wielokrotnie na tym tle powstawały problemy – wiele kwestii spornych dotyczyło podwyższenia kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki na podstawie art. 257 ksh.[1]. W szczególności powstały spory dotyczące następujących kwestii:

  • Czy dopuszczalne jest podwyższenie kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki także w drodze podwyższenia wartości nominalnej istniejących udziałów, a nie tylko utworzenia nowych udziałów?
  • Czy jest dopuszczalne w ramach podwyższenia kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki wyłączenie prawa pierwszeństwa dotychczasowych wspólników do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym oraz przeznaczenie takich nowych udziałów do objęcia przez podmioty trzecie, inne niż wspólnicy?

Zagadnieniem tym zajął się ostatnio Sąd Najwyższy, który w dniu 17 stycznia 2013 roku w sprawie do sygn. III CZP 57/12 podjął uchwałę w składzie 7 sędziów, której teza brzmi: „Podwyższenie kapitału zakładowego na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może nastąpić przez podwyższenie wartości nominalnej udziałów istniejących lub ustanowienie nowych, z tym że nowe udziały w podwyższonym kapitale mogą być objęte jedynie przez wspólników w stosunku do ich dotychczasowych udziałów.”

Podwyższenie kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki poprzez podwyższenie wartości nominalnej dotychczasowych udziałów.

Zgodnie z powołanym wyżej orzeczeniem Sądu Najwyższego możliwość podwyższenia kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki istnieje nie tylko w drodze utworzenia nowych udziałów, ale i podwyższenia nominału istniejących udziałów. Dotychczas kwestia ta była sporna. Trudności w tym zakresie wynikały z redakcji przepisu art. 257 § 3 zd. 1 ksh. zgodnie z którym: „Jeżeli podwyższenie kapitału zakładowego następuję na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki, przy zachowaniu wymagań określonych w § 1, oświadczenia dotychczasowych wspólników o objęciu nowych udziałów wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności”. W przepisie tym jest zatem mowa jedynie o podwyższeniu kapitału w drodze utworzenia nowych udziałów. Ponadto, w zdaniu drugim przepis ten odsyła do odpowiedniego stosowania art. 260 § 2 ksh., który reguluje podwyższenie kapitału zakładowego ze środków kapitału zapasowego lub kapitałów rezerwowych utworzonych z zysku spółki, i który również mówi „nowych udziałach”.

Wcześniejsze stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale w z dnia 15 grudnia 2006 roku o sygn. akt III CZP 132/06 zakładało, iż mając na względzie wykładnię językową, nie jest dopuszczalne podwyższenie wartości nominalnej dotychczasowych udziałów. Pogląd ten spotkał się z krytyką części przedstawicieli doktryny, którzy argumentowali, że art. 257 § 3 ksh. reguluje jedynie sposób objęcia udziałów i nie wyłącza zastosowania art. 257 § 2 ksh., który określając sposób podwyższenia kapitału wskazuje zarówno na możliwość utworzenia nowych udziałów, jak i podwyższenia wartości nominalnej dotychczasowych.

Krytyka uchwały z dnia 15 grudnia 2006 roku była w pełni uzasadniona, gdyż obok argumentów przedstawicieli doktryny ( opisanych wyżej), należy mieć na uwadze fakt, iż iż rozwiązania zaprezentowane przez SN w wyroku z 2006 roku wykluczały możliwość podwyższenia kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki w tych spółkach, w których wspólnicy mogli mieć tylko jeden udział.

Wobec powyższego należy z aprobatą odnieść się do uchwały SN z dnia 17 stycznia 2013 roku, odzwierciedla ona zarówno potrzeby praktyki jak i pozytywnym rozwiązaniem zastrzeżeń zgłaszanych przez przedstawicieli doktryny.

Podwyższenie kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki a prawo pierwszeństwa dotychczasowych wspólników.

Nowa uchwała SN dopuściła podwyższenie kapitału bez zmiany umowy spółki w drodze podwyższenia wartości nominalnej udziałów, jednocześnie poruszyła również kwestię dopuszczalność wyłączenia prawa pierwszeństwa dotychczasowych wspólników do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale, jeżeli podwyższenie nastąpiło bez zmiany umowy spółki. Jak wskazano na wstępie niniejszego artykułu, w odniesieniu do podwyższenia, które dokonuje się w drodze zmiany umowy spółki, na wyłączenie prawa pierwszeństwa pozwala wprost art. 258 § 1 ksh.

Do tej pory orzecznictwo SN było niejednolite jeżeli chodzi o możliwość przyjęcia przez wspólników innych zasad niż objęcie nowych udziałów przez wspólników w stosunku do ich dotychczasowych udziałów . Zgodnie z komentowaną uchwałą z 17 stycznia 2013 roku SN zajął stanowisko wyrażone już wcześniej w wyroku z 15 grudnia 2006 roku ( sygn. III CZP 132/06), w którym odwołano się do ścisłej interpretacji odesłania przez art. 257 § 3 do 260 § 2 ksh. W konsekwencji, powołując się również na potrzebę ochrony dotychczasowych wspólników SN przyjął, iż w takiej sytuacji nowe udziały mogą przypaść jedynie dotychczasowym wspólnikom w trybie prawa pierwszeństwa, które nie może zostać wyłączone.

Podsumowując, podniesienie kapitału zakładowego spółki z o.o. bez zmiany umowy spółki, mając na uwadze obowiązujące przepisy odbyć może się zarówno poprzez nabycie nowych udziałów jak i przez podniesienie wartości nominalnej udziałów dotychczas istniejących. Zabieg ten może być powzięty przez dotychczasowych wspólników, jednakże bez możliwości dołączenia nowego wspólnika.

Komentowany wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2013 (sygn. III CZP 132/06) rozwiązuje niejasności oraz ujednolica dotychczasowe orzecznictwo. Z jednej strony SN dopuścił podwyższenie kapitału bez zmiany umowy spółki w drodze podwyższenia wartości nominalnej udziałów – co należy ocenić pozytywnie, gdyż przyjęcie takiego stanowiska odzwierciedla faktyczne potrzeby praktyki. Z drugiej jednakże ograniczył możliwość objęcia nowych udziałów tylko do dotychczasowych wspólników. Oznacza to niedopuszczalność wprowadzania nowych inwestorów do sp. z o.o. jako wspólników bez zmiany postanowień jej umowy. Stanowisko to może budzić wątpliwości, jednakże niewątpliwie znajduje mocne uzasadnienie w bezpieczeństwie obrotu gospodarczego. Zmiany dotyczące składu wspólników i struktury kapitału zakładowego spółki z o.o. powinny być poddane surowszym wymaganiom trybu zwykłego, wiążącego się ze zmianą umowy spółki i sporządzeniem uchwały o podwyższeniu kapitału przed notariuszem. Taki też argument powołuje Sąd w uzasadnieniu swojej uchwały, z czym należy się w pełni zgodzić.