Jednym z podstawowych obowiązków wspólnika w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jest wniesienie wkładów na pokrycie kapitału zakładowego. Wspólnik ma co do zasady dowolność w wyborze, w jaki sposób to uczyni. Kodeks spółek handlowych przewiduje zarówno wkłady pieniężne, jak i niepieniężne (aporty).

O ile pierwszy rodzaj wkładów nie stanowi większych problemów, o tyle wątpliwości mogą pojawić się w przypadku wkładów niepieniężnych. Należy na wstępie zwrócić uwagę na fakt, że spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością założyć można także przy wykorzystaniu elektronicznego wzorca umowy. Jednak w tym przypadku pokrycie kapitału zakładowego następuje wyłącznie w postaci wkładów pieniężnych.

Pojęcie aportu i zdolności aportowej

Aportem jest każdy wkład wspólnika, który nie jest dokonywany w formie pieniężnej (gotówkowej, realizowanej za pomocą czeku czy przelewu bankowego). Przedmiotem aportu może być m.in. rzecz ruchoma, nieruchomość, udziały bądź akcje w innej spółce czy też przedsiębiorstwo. Wkład niepieniężny stanowić może także prawo użytkowania wieczystego, patent oraz inne prawa własności przemysłowej. Wspólnik może zarówno przenieść na spółkę istniejące prawo, jak i ustanowić nowe.

Zagadnieniem ściśle związanym z aportem jest pojęcie zdolności aportowej. Nie każda bowiem rzecz czy prawo może stanowić wkład do spółki. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, przedmiotem wkładu do spółki kapitałowej nie może być prawo niezbywalne lub świadczenie pracy bądź usług. Dla przykładu nie może być przedmiotem wkładu użytkowanie przewidziane w Kodeksie cywilnym, gdyż stanowi ono prawo niezbywalne. Przedmiot lub prawo mające stanowić wkład do spółki musi być zbywalne z tego względu, że wspólnicy w zamian za wnoszone wkłady otrzymują udziały. W celu określenia ich wielkości lub ilości niezbędne jest ustalenie ich „wartości zbywczej”. W uproszczeniu rozumie się tę wartość jako cenę, za którą udział może być w pewnym sensie „sprzedany” czy też „wymieniony” w zamian za wkład. Jeżeli rzecz lub prawo nie posiada wartości zbywczej, niemożliwe jest także oszacowanie wartości wkładu.

Forma wniesienia wkładów niepieniężnych

Jak wyżej wskazano, przedmiotem wkładu do spółki mogą być m.in. ruchomości, w postaci choćby umeblowania biura, samochodów czy sprzętu elektronicznego, a także nieruchomości, udziały lub akcje w innej spółce oraz przedsiębiorstwo. Do przeniesienia własności niniejszych rzeczy i praw niezbędne jest zachowanie właściwej formy prawnej, przewidzianej dla tej czynności przez Kodeks cywilny oraz przepisy szczególne. Nieco odmienne zasady obowiązują w sytuacji wnoszenia ich jako wkładów do spółki.

Forma umowy założycielskiej powinna zasadniczo odpowiadać formie wymaganej do przeniesienia określonej rzeczy, stanowiącej przedmiot wkładu. Kwestia ta nie jest problematyczna w zakresie umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, dla której przepisy wymagają formy aktu notarialnego (oczywiście z zastrzeżeniem możliwości wykorzystania elektronicznego wzorca umowy, choć w tym przypadku problem nie występuje, jako iż wspólnicy mogą wnosić jedynie wkłady pieniężne, o czym wspomniano wyżej). Forma aktu notarialnego zawiera w sobie poniekąd wszystkie inne formy dokonywania czynności, takie jak forma pisemna z datą pewną, z podpisem notarialnie poświadczonym czy zwykłą formę pisemną. Dzięki temu nie pojawia się problem polegający na konieczności zachowania właściwej formy prawnej dla przeniesienia własności oznaczonego wkładu, jak np. nieruchomość czy przedsiębiorstwo, gdyż forma aktu notarialnego spełnia wszelkie wymogi. Niemniej jednak należy pamiętać, iż do wniesienia wkładu w określonej postaci niezbędne jest w pewnych sytuacjach zrealizowanie dodatkowych przesłanek, jak chociażby wpis do właściwego rejestru. Będzie tak między innymi w przypadku patentu – kwestię tę regulują odrębne przepisy.

Skutek rozporządzający

Pod rządami nieobowiązującego już Kodeksu handlowego z 1934 r. pojawiały się wątpliwości związane z momentem nastąpienia skutku rozporządzającego przeniesienia własności rzeczy lub prawa będącego przedmiotem wkładu. W Kodeksie handlowym nie funkcjonowała bowiem forma spółki kapitałowej w organizacji, która mogłaby nabyć własność niniejszych wkładów przed zgłoszeniem spółki do właściwego rejestru.

Do przeniesienia własności, oprócz umowy założycielskiej spółki, niezbędna była także dodatkowa umowa, na mocy której następował skutek rozporządzający. Umowa ta zawierana była już po zarejestrowaniu spółki, gdyż dopiero z tą chwilą uzyskiwała ona możliwość bycia podmiotem stosunku prawnego.

Na gruncie obowiązujących przepisów problem ten nie występuje, gdyż przewidziano formę spółki kapitałowej w organizacji, która powstaje już z chwilą zawarcia umowy spółki. Spółka w organizacji może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Z chwilą wpisu do rejestru spółka „właściwa” staje się podmiotem praw i obowiązków spółki kapitałowej w organizacji, nabywając także prawa do wniesionych wkładów. Dzięki konstrukcji spółki w organizacji, wspólnicy mogą zrealizować swój prawny obowiązek w postaci wniesienia wkładów w całości przed zarejestrowaniem spółki.

Niezależnie od powyższego, w doktrynie występują nadal pewne wątpliwości związane z chwilą nastąpienia skutku rozporządzającego. Zwraca się w szczególności uwagę na fakt, iż umowa spółki, zobowiązująca wspólników do wniesienia wkładów, jest umową zawieraną między wspólnikami, a nie między wspólnikiem wnoszącym wkład a spółką w organizacji, która powstaje dopiero z chwilą zawarcia tejże umowy. Pojawia się w związku z tym pytanie, czy skutek rozporządzający nastąpić może już w momencie zawierania umowy założycielskiej, kiedy to spółka w organizacji jeszcze de facto nie istnieje, a zatem nie istnieje podmiot, który mógłby nabyć własność wnoszonego wkładu. Mimo wszystko w praktyce przyjmuje się, iż odpowiednio sformułowana umowa założycielska spółki wywołuje także skutek rozporządzający, pomimo iż zawierana jest wyłącznie między wspólnikami.

Na uwagę zasługuje także orzecznictwo. W wyroku z dnia 7.08.2014 r. (sygn. akt II CSK 740/13) Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, że „w obecnym stanie prawnym czynność prawna zobowiązująca do przeniesienia prawa na rzecz spółki w organizacji może wywołać zarazem skutek rozporządzający, przy spełnieniu przesłanek z art. 155 § 1 k.c. w związku z art. 2 k.s.h.”. Zgodnie z obowiązującymi przepisami „umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły”. Na gruncie obowiązujących przepisów umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością postrzegana jest jako „inna umowa zobowiązująca”, w której przyszli wspólnicy zobowiązują się do wniesienia wkładów na pokrycie kapitału zakładowego.

Uzasadnienie regulacji

Wydaje się, że określenie umowy spółki, w której wspólnicy zobowiązują się do wniesienia wkładów, jako wywołującej także skutek rozporządzający, jest istotnym ułatwieniem dla wspólników, ponieważ mogą oni wypełnić swój podstawowy obowiązek w spółce w postaci wniesienia wkładów w ramach jednej tylko czynności prawnej. Podkreślić należy, że uczynić to muszą w określonym przedziale czasowym, tzn. w ciągu 6 miesięcy od zawarcia umowy spółki, w innym wypadku spółka ulegnie rozwiązaniu. Dzięki temu, iż umowie założycielskiej spółki przypisano podwójny skutek zobowiązująco-rozporządzający, zachowanie tego terminu wydaje się łatwiejsze.

Można przypuszczać, że nie bez powodu wprowadzono dla wspólników takie ułatwienie. Argumentem na jego rzecz jest dotkliwa sankcja w postaci rozwiązania spółki, jeżeli wkłady na pokrycie kapitału zakładowego nie zostaną wniesione w całości w powyższym sześciomiesięcznym terminie. Należy także zwrócić uwagę na fakt, iż celem wprowadzenia tegoż terminu jest bezpieczeństwo potencjalnych wierzycieli spółki, która – jak wyżej wspomniano – może również na etapie przedrejestracyjnym nabywać prawa oraz zaciągać zobowiązania. Majątek spółki, przy użyciu którego spółka mogłaby wypełnić swoje zobowiązania i zaspokoić wierzycieli, tworzony jest właśnie z wkładów wnoszonych przez wspólników. Konieczne wydaje się zatem ustawowe zastrzeżenie maksymalnego okresu,
w którym majątek ten może zostać zgromadzony.

Problematyka aportów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością wydaje się być wciąż aktualna, jako że kapitał zakładowy bardzo często pokrywany jest za pomocą wkładów niepieniężnych. O ile wkłady pieniężne nie nastręczają większych trudności, o tyle wkłady niepieniężne wymagają nieco większej rozwagi, aby czynność prawna została dokonana skutecznie, a co za tym idzie – wspólnik wypełnił swój podstawowy obowiązek w spółce w postaci wniesienia wkładu.