4 kwietnia 2022 r. Prezydent podpisał Ustawę o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych („k.s.h.”) oraz niektórych innych ustaw. Nowelizacja – której większość przepisów wejdzie w życie z upływem sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia (tj. od 12 kwietnia 2022 r.) dotyczy przede wszystkim wprowadzenia do prawa polskiego tzw. prawa holdingowego, zwanego także koncernowym, to jest przepisów regulujących funkcjonowanie grup spółek. Nowa ustawa wprowadza również szereg zmian dotyczących funkcjonowania organów spółek, odpowiedzialności członków ich organów.
Dotychczasowe regulacje w zakresie prawa holdingowego ograniczały się w zasadzie do zdefiniowania spółki dominującej i zależnej, a szczątkowe uregulowanie wzajemnych stosunków zawarte było w jednym tylko artykule k.s.h. Przepisy nie uwzględniały natomiast realiów gospodarczych, w których istnienie i funkcjonowanie grup spółek powiązanych ze sobą ekonomicznie, organizacyjnie i realizujących wspólne cele jest normą.
W grupie spółek należy brać pod uwagę istnienie wspólnego interesu grupy, dla realizacji którego spółka dominująca i spółki od niej zależne kierują się wspólną strategią gospodarczą. W dotychczasowym stanie prawnym pojawiały się w tym zakresie istotne problemy.
Przykład: spółka „matka” chce zaciągnąć kredyt, a zabezpieczeniem tego kredytu miałyby być aktywa spółki „córki”. Ponieważ takie obciążenie nie skutkuje po stronie spółki zależnej żadnym bezpośrednim przysporzeniem, pojawia się, uzasadniona na gruncie obowiązujących przepisów obawa, że takie obciążenie, zważywszy na brak bezpośrednich korzyści dla spółki zależnej, może zostać uznane za działanie na jej niekorzyść. A to ewentualnie może skutkować nawet odpowiedzialnością osobistą członków jej zarządu.
W założeniu nowelizacja wprowadza w tym zakresie istotne, poniekąd postulowane zmiany w polskim prawie spółek, odpowiadające realiom życia gospodarczego.
Poza zmianami do k.s.h, nowa ustawa zawiera także punktowe propozycje zmian i do kilku innych ustaw, mają one na celu jednak wyłącznie dostosowanie przepisów tych odrębnych ustaw do nowelizowanych przez ustawę przepisów prawa spółek.
Zakres wprowadzonych zmian
Zasadniczo zmiany wprowadzane przez projekt dotyczą trzech głównych tematów, o których pokrótce mowa poniżej.
- Wprowadzenie do k.s.h. regulacji wzajemnych stosunków w grupie spółek
Jest to bardzo istotna zmiana, gdyż daje spółkom spółce dominującej oraz spółkom zależnym możliwość uwzględniania w ich działaniach interesów grupy spółek, do której należą. Zgodnie z dotychczasowymi przepisami, każda ze spółek była postrzegana jako odrębny byt, co z ekonomicznego punktu widzenia (w kontekście rezultatów dla całej grupy) prowadziło często do sytuacji nieracjonalnych. Nierzadko bowiem działanie, które dla pojedynczej spółki nie było wcale opłacalne (a wręcz było szkodliwe), było jednocześnie wysoce korzystne z punktu widzenia całej grupy. Zarząd takiej pojedynczej spółki, działając na korzyść grupy, mógł się w takiej sytuacji narazić na zarzut szkodzenia swojej spółce. Działania takiego zarządu były oceniane przez pryzmat „jego” spółki, a nie całej grupy.
Nowelizacja wprowadza natomiast przede wszystkim instytucję wiążącego polecenia nadając spółce dominującej uprawnienie do nakazania spółce zależnej określonych działań.
Nowa ustawa daje ponadto spółce dominującej prawo do przeglądania ksiąg i dokumentów spółki zależnej, jak też prawo do żądania od niej udzielenia informacji.
Nowelizacja przyznaje również uprawnienie radzie nadzorczej spółki dominującej do sprawowania nadzoru nad realizacją interesu grupy spółek.
- Funkcjonowania rad nadzorczych w spółkach kapitałowych
Ustawa wprowadza także nowe obowiązki w zakresie staranności członka rady nadzorczej oraz precyzuje uprawnienia rady nadzorczej związane z dostępem do informacji, dokumentów, lub wyjaśnień. Ten temat zostanie szerzej przybliżony w osobnym wpisie.
- Funkcjonowanie spółek kapitałowych – inne aspekty
Projekt wprowadza zasadę, zgodnie z którą kadencję zarządu w spółce oblicza się w pełnych latach obrotowych, chyba że umowa lub statut spółki stanowi inaczej. Oznacza to, iż w przypadku powołania danej osoby do składu organu w trakcie roku obrotowego, rok ten nie będzie wliczał się do okresu kadencji, gdyż nie będzie pełnym rokiem obrotowym.
Taki mechanizm obliczania terminów eliminuje istniejące obecnie wątpliwości w tym zakresie. W szczególności usuwa on ryzyko uznania uchwał podejmowanych przez grono osób niebędących już członkami organu za nieważne lub nieistniejące.
Projekt przewiduje również wprowadzenie szczególnych obowiązków staranności i lojalności członków zarządu wobec spółki.
Istotną nowością z punktu widzenia członków organów spółek jest regulacja zmieniająca zasady osobistej odpowiedzialności tychże członków, wprowadzająca do polskiego prawa regułę biznesowej oceny sytuacji („business judgment rule”). Zasada ta stanowi, że członek organu nie poniesie odpowiedzialności za swoje działania, jeżeli postępuje w sposób lojalny wobec spółki, działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny. Ten temat zostanie szerzej przybliżony w osobnym wpisie.
Ustawa ustanawia również nowe przepisy karne dotyczące wprowadzanych nowelizacją obowiązków, przewidujące odpowiedzialność za nieprzekazanie, wbrew obowiązkom wynikającym ze wskazanych regulacji k.s.h, informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień.
- Wnioski końcowe
Wejście w życie nowelizacji w znaczący sposób ułatwi zarządzanie całością koncernu oraz poszczególnymi spółkami wchodzącymi w skład grupy.
Z punktu widzenia grup spółek wskazany jest przegląd dokumentacji korporacyjnej i dostosowanie jej (w razie potrzeby) do nowego porządku prawnego. Konieczne może się okazać w szczególności wprowadzenie nowych lub zmiana obowiązujących regulaminów działania zarządu czy rad nadzorczych.