Pomimo generalnej reguły niezmienności grona wspólników w spółkach osobowych, Kodeks spółek handlowych (k.s.h.) przewiduje kilka przypadków, w których skład ten może ulec zmianie. Przede wszystkim, zgodnie z art. 10 § 1 k.s.h. jeżeli umowa spółki na to pozwala, osoba trzecia może wejść na miejsce dotychczasowego wspólnika w drodze nabycia ogółu jego praw i obowiązków w spółce. Istnieje także możliwość przystąpienia do spółki z równoczesnym wystąpieniem z niej innego wspólnika bez przeniesienia między nimi uprawnień – w drodze zmiany umowy spółki, na zasadzie porozumienia wszystkich stron. Jeszcze innym (choć nie ostatnim) rozwiązaniem, jest „dołączenie” osoby trzeciej do spółki bez ustąpienia przez któregokolwiek z dotychczasowych wspólników. Z kwestią przystąpienia nowego wspólnika do spółki w tym trybie nierozerwalnie wiąże się problematyka jego odpowiedzialności za zobowiązania spółki.

Przystąpienie wspólnika do spółki jawnej, partnerskiej i komandytowej

Dołączenie nowego wspólnika do grona wspólników spółki jawnej, partnerskiej lub komandytowej następuje zasadniczo w drodze zmiany umowy spółki na podstawie art. 9 k.s.h. Aby do tego doszło, potrzebna jest jednomyślność wszystkich wspólników – zarówno tych uprawnionych do prowadzenia spraw spółki (np. komplementariuszy spółki komandytowej) jak i pozostałych (np. komandytariuszy spółki komandytowej) – chyba że dotychczasowa umowa spółki przewiduje inne zasady zmiany umowy spółki, np. wymaga jedynie większości głosów. Przy wprowadzeniu nowego wspólnika do spółek, o których tu mowa, należy wskazać w umowie spółki szczegóły dotyczące jego wkładu, a także ewentualne ograniczenia bądź uprzywilejowania w zakresie jego uprawnień w spółce. Zazwyczaj przyjęcie nowego wspólnika do spółki wymaga zmodyfikowania dotychczasowych postanowień umowy spółki, ustalających udział poszczególnych wspólników w zyskach i stratach spółki. W takich postanowieniach z reguły przypisuje się konkretnym wspólnikom określony procentowo udział w zyskach i stratach (np. „wspólnikowi X przysługuje udział 15 % w zyskach i 5 % w stratach spółki”). Jeżeli krąg wspólników się rozszerza, „pula” 100 % zysków i strat wymaga ponownego „rozdania” w umowie spółki. Należy jednocześnie pamiętać o zachowaniu właściwej formy dla zmiany umowy spółki, o której tu mowa. Dla spółek: jawnej i partnerskiej będzie to forma pisemna pod rygorem nieważności, natomiast dla spółki komandytowej – forma aktu notarialnego (również pod rygorem nieważności).

Co również istotne, w spółce komandytowej osoba trzecia może przystąpić do spółki w charakterze komplementariusza (czyli wspólnika „aktywnego” prowadzącego sprawy spółki i reprezentującego ją na zewnątrz), za zgodą wszystkich dotychczasowych wspólników – tylko, jeżeli umowa spółki dopuszcza przyjęcie nowego komplementariusza – art. 115 k.s.h. Jeżeli takiego postanowienia w umowie spółki nie ma – trzeba je uprzednio wprowadzić.

Przystąpienie „wspólnika” do spółki komandytowo-akcyjnej

W spółce komandytowo akcyjnej są dwa rodzaje „wspólników”:

  • komplementariusz (jeden lub kilku), czyli wspólnik „aktywny”, prowadzący sprawy spółki i reprezentujący ją na zewnątrz, odpowiadający za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem – solidarnie ze spółką i innymi komplementariuszami; oraz
  • akcjonariusz (jeden lub kilku) – uprawniony z akcji w kapitale zakładowym spółki i nieodpowiadający za zobowiązania spółki.

Dla przystąpienia do spółki komandytowo-akcyjnej nowego komplementariusza wymagane jest po pierwsze, aby statut dopuszczał przyjęcie osoby trzeciej jako komplementariusza – art. 136 § 1 k.s.h. Po drugie, wymagana jest zgoda wszystkich dotychczasowych komplementariuszy – art. 136 § 1 k.s.h. Po trzecie, nowy komplementariusz powinien złożyć w przedmiocie swojego przystąpienia do spółki oświadczenie w formie aktu notarialnego, zawierające także oznaczenie wartości jego wkładów do spółki oraz zgodę na brzmienie statutu spółki. Po czwarte, skoro statut spółki komandytowo-akcyjnej musi zawierać m.in. oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego komplementariusza oraz ich wartość i nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) komplementariuszy oraz ich siedziby, adresy albo adresy do doręczeń (art. 130 pkt 4) i 7) k.s.h.), niezbędna jest zmiana statutu w tym zakresie, co wymaga uchwały walnego zgromadzenia, podjętej za zgodą wszystkich komplementariuszy (art. 146 § 2 pkt 8) k.s.h.) i wpisu w KRS.

Z kolei przyjęcie do spółki komandytowo-akcyjnej nowego akcjonariusza następuje w drodze podwyższenia kapitału zakładowego przez emisję nowych akcji w spółce. W tym celu wymagana jest przede wszystkim uchwała walnego zgromadzenia podjęta za zgodą wszystkich komplementariuszy (art. 146 § 2 pkt 5) k.s.h.) i wpis w KRS.

Sytuacja prawna wspólnika, który przystąpił do spółki jawnej lub partnerskiej

Wspólnik przystępujący do spółki jawnej ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki powstałe w czasie, gdy był wspólnikiem (tj. po przystąpieniu) oraz dodatkowo, na mocy art. 32 k.s.h., za zobowiązania spółki powstałe przed datą jego przystąpienia do spółki. Na mocy art. 32 k.s.h. (odpowiednio stosowanego m.in. do spółki partnerskiej – art. 89 k.s.h.) nowy wspólnik odpowiada zatem także za takie zobowiązania spółki, na których powstanie nie miał żadnego wpływu – nie będąc jeszcze wspólnikiem.

Odpowiedzialność, o której tu mowa powstaje już w momencie przystąpienia do spółki – niezależnie od tego, czy zgłoszono zmianę składu osobowego spółki do KRS.

Nowy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki istniejące w chwili jego przystąpienia, niezależnie od tego, czy były one w tamtej chwili wymagalne, czy też nie. Bez znaczenia jest też to, czy nowy wspólnik był w ogóle świadomy istnienia takich długów. Co jednak istotne, odpowiedzialność wspólnika, o której tu mowa, jest solidarna ze spółką i innymi wspólnikami (art. 22 § 2 k.s.h.) i subsydiarna. Subsydiarny charakter odpowiedzialności wspólnika polega na tym, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika zasadniczo tylko w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna – art. 31 § 1 k.s.h.

Umowa zawarta między dotychczasowymi wspólnikami a nowym wspólnikiem może ewentualnie przewidywać rozłożenie odpowiedzialności za zobowiązania spółki w sposób inny niż to reguluje k.s.h. (tj. ograniczyć a nawet wyłączyć odpowiedzialność nowego wspólnika za dotychczasowe zobowiązania spółki). Takie postanowienia nie będą jednak skuteczne wobec osób trzecich, a będą jedynie mieć znaczenie przy rozliczeniach wewnętrznych między wspólnikami (odpowiedzialności regresowej), zobowiązując np. dotychczasowych wspólników do zwrotu w części lub w całości kwot wydatkowanych przez nowego wspólnika wskutek dochodzenia przeciwko niemu roszczeń wierzycieli z tytułu „starych”  zobowiązań spółki – art. 34 k.s.h. (S. Sołtysiński w: S. Sołtysiński (red.) Kodeks spółek handlowych. Komentarz do art. 1-150 ksh. Tom I, 2012, Legalis, uwagi do art. 32 k.s.h.).

Przystąpienie do spółki komandytowej a odpowiedzialność za zobowiązania

W spółce komandytowej, podobnie jak w spółce komandytowo-akcyjnej, są dwa rodzaje wspólników:

  • komplementariusz (jeden lub kilku), czyli wspólnik „aktywny”, prowadzący sprawy spółki i reprezentujący ją na zewnątrz, odpowiadający za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem – solidarnie ze spółką i innymi wspólnikami; oraz
  • komandytariusz (jeden lub kilku) – wspólnik „pasywny”, zasadniczo pozbawiony prawa prowadzenia spraw spółki i niereprezentujący jej na zewnątrz, odpowiadający za zobowiązania spółki – solidarnie ze spółką i innymi wspólnikami – do wysokości sumy komandytowej ujawnionej w KRS.

Osoba przystępująca do spółki jako nowy komplementariusz, na zasadzie art. 32 k.s.h. w zw. z art. 103 § 1 k.s.h. odpowiada tak jak nowy wspólnik spółki jawnej – za zobowiązania spółki istniejące przed dniem przystąpienia oraz za nowe zobowiązania.

Z kolei zgodnie z art. 114 k.s.h. kto przystępuje do spółki w charakterze komandytariusza, odpowiada, oprócz nowych zobowiązań, także za zobowiązania spółki istniejące w chwili wpisania go (w tym charakterze) do rejestru przedsiębiorców. Inaczej niż w przypadku nowego wspólnika spółki jawnej, partnera spółki partnerskiej, czy komplementariusza spółki komandytowej, dla odpowiedzialności nowego komandytariusza za zobowiązania spółki znaczenie ma zatem kwestia zgłoszenia go do KRS. Niezależnie od tego przyjmuje się jednak, że nowy komandytariusz staje się wspólnikiem spółki komandytowej już od chwili przystąpienia do spółki, a jedynie nie ponosi odpowiedzialności za dotychczasowe zobowiązania spółki, dopóki nie zostanie wpisany do rejestru.

Jak wspomniano, odpowiedzialność komandytariusza za zobowiązania spółki istniejące w chwili wpisania go do rejestru jest ograniczona sumą komandytową (art. 111 k.s.h.), a ponadto ma charakter solidarny z pozostałymi wspólnikami i spółką oraz subsydiarny wobec spółki.

Czy dotychczasowy komplementariusz może zostać komandytariuszem?

W kontekście odpowiedzialności za zobowiązania spółki po przystąpieniu wspólnika interesująca jest kwestia ewentualnej zmiany statusu dotychczasowego komplementariusza w spółce – na komandytariusza. Odwrotna zmiana (uzyskanie statusu komplementariusza przez dotychczasowego komandytariusza) została wprost dopuszczona w art. 115 k.s.h.

W literaturze wskazano, że jeżeli przystępującym do spółki w charakterze komandytariusza miałby być dotychczasowy komplementariusz, to ponosi on odpowiedzialność za zobowiązania spółki powstałe w okresie, gdy był komplementariuszem, nadal według reżimu właściwego dla tego typu wspólników. Jak objaśniono, zmiana statusu nie może wpłynąć na zawężenie odpowiedzialności dotychczasowego komplementariusza za zobowiązania już istniejące – z czym należy się zgodzić (tak: T. Szczurowski, w: Z. Jara, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, 2018, Legalis, uwagi do art. 114 k.s.h. – cyt. za M. Rodzynkiewicz, Komentarz KSH, 2009, s. 182; A. Herbet, Spółka komandytowa. Komentarz, 2004, s. 142; tak też J.P. Naworski, R. Potrzeszcz, T. Siemiątkowski, K. Strzelczyk, w: Naworski Jerzy Paweł i in., Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Tytuł I. Przepisy ogólne. Tytuł II. Spółki osobowe, 2011, LEX, uwagi do art. 114 k.s.h.).

Wypada jednak wspomnieć, że niektórzy autorzy odrzucali możliwość przyjęcia do spółki dotychczasowego komplementariusza w charakterze komandytariusza z powołaniem na problem odpowiedzialności za długi spółki, o którym tu mowa (tak J. Szwaja w: S. Sołtysiński (red.) Kodeks spółek handlowych. Komentarz do art. 1-150 ksh. Tom I, 2012, Legalis, uwagi do art. 114 k.s.h.). Jest jednak aktualnie pogląd mniejszościowy.

W powyższym kontekście należy jednak pamiętać, że w spółce komandytowej zawsze powinien pozostać co najmniej jeden komplementariusz i co najmniej jeden komandytariusz. Na pewno nie jest zatem dopuszczalna zmiana statusu dotychczasowego komplementariusza na komandytariusza, gdyby w spółce nie miał pozostać żaden komandytariusz.

Odpowiedzialność nowego komplementariusza za zobowiązania spółki komandytowo-akcyjnej

Zgodnie z art. 125 k.s.h. komplementariusz spółki komandytowo-akcyjnej odpowiada wobec wierzycieli za zobowiązania spółki bez ograniczenia. Jest to odpowiedzialność analogiczna do tej, jaką ponoszą w szczególności wspólnicy spółki jawnej i komplementariusze spółki komandytowej – a zatem solidarna ze spółką i innymi wspólnikami (komplementariuszami) i subsydiarna (wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika zasadniczo tylko w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna).

Zgodnie z art. 136 § 3 k.s.h. nowy (przystępujący do spółki) komplementariusz odpowiada nie tylko za nowe zobowiązania spółki, ale także za zobowiązania spółki istniejące w chwili wpisania go do rejestru, a zatem powstałe przed jego przystąpieniem. Jego sytuacja jest zatem podobna do odpowiedzialności nowego komandytariusza spółki komandytowej (art. 114 k.s.h.) – kluczowe jest ujawnienie komplementariusza w KRS. Należy jednak pamiętać, że odpowiedzialność komplementariusza spółki komandytowo-akcyjnej, w przeciwieństwie do odpowiedzialności komandytariusza spółki komandytowej, nie jest ograniczona do wysokości sumy komandytowej – jest nieograniczona.

Brak odpowiedzialności akcjonariusza spółki komandytowo-akcyjnej

Zgodnie z art. 135 k.s.h. akcjonariusz spółki komandytowo-akcyjnej nie odpowiada za zobowiązania spółki. W kontekście odpowiedzialności za zobowiązania spółki nie ma zatem znaczenia, czy akcjonariusz uczestniczy w spółce komandytowo-akcyjnej od początku, czy też przystąpił do niej na późniejszym etapie działalności.

Podsumowanie

Jak wynika z powyższego, z wyjątkiem akcjonariuszy spółki komandytowo-akcyjnej, przystąpienie do spółki osobowej na dalszym etapie jej działalności wiąże się w różnym zakresie z „rozszerzoną” odpowiedzialnością za zobowiązania. Nowy wspólnik odpowiada nie tylko za zobowiązania spółki, na których powstanie mógł mieć wpływ (tj. powstałe od daty przystąpienia lub ujawnienia wspólnika w KRS), ale też za zobowiązania powstałe wcześniej. W tym kontekście w wielu przypadkach (gdy do spółki ma przystąpić inwestor/menadżer „z zewnątrz”) kluczowe może się okazać uprzednie zbadanie struktury zobowiązań spółki i jej ogólnej kondycji finansowej, w ramach choćby ograniczonego due diligence. Następnie, w zależności od wyników tego badania, konieczne może być zawarcie umowy określającej zasady przystąpienia wspólnika do spółki, w tym przede wszystkim ograniczającej surową odpowiedzialność nowego wspólnika za stare długi spółki. Takie ograniczenie, choć będzie miało skutek tylko w relacjach między wspólnikami (nie ma znaczenia dla wierzycieli spółki), stanowiłoby istotną „zachętę” dla inwestora, minimalizując jego ryzyko związane z wejściem do spółki. Alternatywnym sposobem zachęcenia inwestorów do udziału w spółce jest jej przekształcenie w spółkę kapitałową lub ustrukturyzowanie w taki sposób, by surowe reguły odpowiedzialności za zobowiązania były mniej „dotkliwe” dla wspólników.