Członka zarządu ze spółką wiąże przede wszystkim więź organizacyjno-prawna, która powstaje mocą aktu powołania. W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością członek zarządu jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 201 §1 ksh). W spółce akcyjnej natomiast członka zarządu powołuje i odwołuje rada nadzorcza, chyba że statut spółki stanowi inaczej (art. 368 §4 ksh).

Niezależnie od aktu powołania pomiędzy spółką a członkiem zarządu może (ale nie musi) zostać nawiązany drugi stosunek prawny na podstawie umowy. I tak członek zarządu w spółce kapitałowej może wykonywać swe obowiązki na podstawie:

  • umowy o pracę lub
  • umowy cywilnoprawnej (np. umowy zlecenia, umowy o świadczenie usług, kontraktu menadżerskiego czy innej umowy nienazwanej).

Poniżej przedstawiono najistotniejsze kwestie związane z ww. stosunkami prawnymi, w szczególności dotyczące kwestii ich nawiązania i rozwiązania, wynagrodzenia, ubezpieczenia oraz opodatkowania.

1. powołanie na podstawie uchwały (aktu powołania)

Członek zarządu jest powoływany do pełnienia swych funkcji w zarządzie mocą uchwały właściwego organu, o czym była mowa powyżej. Z chwilą powołania członka zarządu powstaje między daną osobą fizyczną a spółką stosunek organizacyjny obejmujący pełnienie funkcji organu osoby prawnej. Stosunek ten w sposób wyczerpujący regulują przepisy kodeksu spółek handlowych, określając kompetencje, obowiązki oraz zasady odpowiedzialności członków zarządu.

Wskazać należy, że funkcja członka zarządu może być pełniona odpłatnie lub nieodpłatnie. Kodeks spółek handlowych nie przewiduje bowiem wprost wynagrodzenia dla członków zarządu z tytułu uczestnictwa w posiedzeniach zarządu. Nie ma natomiast żadnych przeszkód, aby stosowne wynagrodzenie zostało ustanowione mocą uchwały organu powołującego (chyba że umowa lub statut spółki stanowią inaczej). Powołanie nie jest zbyt stabilnym stosunkiem prawnym, członek zarządu może bowiem zostać w każdym czasie odwołany, jednak umowa (statut) spółki może ograniczać prawo odwołania członka zarządu np. do ważnych powodów.

Istotną kwestią jest fakt, że jeżeli członek zarządu pełni swoje funkcje wyłącznie na podstawie aktu powołania i nie wiąże go ze spółką żadna inna umowa –  nie ma obowiązku odprowadzania z tego tytułu składek na ubezpieczenie społeczne. Art. 6 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej jako: „usus”) nie wymienia bowiem powołania na mocy uchwały jako tytułu ubezpieczenia. Brak również podstaw do odprowadzania składek na ubezpieczenie zdrowotne z tego tytułu wobec braku stosownej regulacji w art. 66 ustawy  o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Jeżeli członek zarządu pełni funkcję wyłącznie na podstawie aktu powołania i uzyskuje z tego tytułu wynagrodzenie, wynagrodzenie to będzie zakwalifikowane do przychodów z działalności wykonywanej osobiście, o której mowa w art. 13 pkt 7 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. W praktyce przychodem tym jest wyłącznie wynagrodzenie za udział w posiedzeniach organów osoby prawnej. Od należności zakwalifikowanych do powyższego źródła przychodów płatnicy są zobowiązani pobrać zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Należy zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 41 ust. 1 cytowanej ustawy spółka kapitałowa wypłacająca członkom zarządu (będącym polskimi rezydentami) świadczenia z tytułu działalności wykonywanej osobiście jest obowiązana jako płatnik pobierać zaliczki na podatek dochodowy stosując do wypłacanego świadczenia, pomniejszonego o miesięczne koszty uzyskania przychodów, najniższą stawkę podatkową określoną w skali podatkowej, wynoszącą od 2009 r. 18%. Jednakże na wniosek podatnika płatnik oblicza i pobiera w ciągu roku zaliczki, stosując  zamiast najniższej stawki, wyższą stawkę podatkową określoną w skali (od 2009 r. – 32%).

Należy podkreślić, że samo powołanie członka zarządu przez właściwy organ spółki nie oznacza nawiązania stosunku pracy czy innego stosunku cywilnoprawnego. Z członkiem zarządu „powołanym” zgodnie z przepisami ksh może – ale nie musi – być zawarta dodatkowa umowa: o pracę lub umowa cywilnoprawna. Członkostwo w zarządzie spółki jest bowiem stosunkiem odrębnym od stosunku pracy czy innego stosunku umownego. Mogą one współistnieć ze sobą, lecz może być też tak, że członkostwu w zarządzie nie towarzyszy inny stosunek prawny. Członka zarządu nie można więc automatycznie traktować jako pracownika zatrudnionego w spółce lub zleceniobiorcę.

2. umowa o pracę

Tak jak wskazywano obok aktu powołania na członka zarządu uchwałą właściwego organu spółki, z członkiem zarządu może zostać zawarta umowę o pracę. Zwrócić należy uwagę, że w umowie pomiędzy spółką a członkiem zarządu spółkę reprezentuje rada nadzorcza albo pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników w spółce z o.o. (a uchwałą walnego zgromadzenia w spółce akcyjnej). Stosunek pracy, co do sposobu jego nawiązania, trwania i rozwiązania podlega wszelkim rygorom wynikającym z kodeksu pracy.

W przypadku zatrudnienia członka zarządu na podstawie umowy o pracę istnieje obowiązek ustalenia i wypłaty wynagrodzenia w miejscu, terminie i czasie, zgodnie z reżimem ustalonym przez przepisy prawa pracy. Należy pamiętać również, że w spółce akcyjnej wysokość wynagrodzenia członka zarządu zatrudnionego na podstawie umowy o pracę ustala rada nadzorcza w drodze uchwały, chyba że statut spółki stanowi inaczej (art. 378 §1 ksh).

Zatrudnienie członka zarządu na podstawie umowy o pracę rodzi obowiązek odprowadzania z tego tytułu składek na ubezpieczenie społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe) oraz ubezpieczenie zdrowotne, na zasadach jakim podlegają wszyscy pracownicy.

W przypadku zatrudnienia członka zarządu na podstawie umowy o pracę uzyskane przez niego z tego tytułu wynagrodzenie będzie zakwalifikowane do przychodów ze stosunku pracy, o których mowa w art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Od wypłacanych z powyższego tytułu należności, co do zasady płatnicy są zobowiązani pobierać zaliczki według stawek 18% lub 32% wynikających z obowiązującej skali podatkowej, w zależności od wysokości osiąganego przychodu narastająco w roku podatkowym.

Niewątpliwie stosunek pracy cechuje wysoka stabilizacja zatrudnienia, a w tym daleko idące ograniczenia w rozwiązywaniu tego stosunku, gwarantowane przepisami kodeksu pracy.

3. umowa cywilnoprawna

Niezależnie od aktu powołania powierzenie członkowi zarządu funkcji zarządzania spółką, tj. prowadzenia jej spraw i reprezentowania jej na zewnątrz, może nastąpić na podstawie jednej z umów cywilnoprawnych (umowy zlecenia, umowy o świadczenie usług, kontraktu menadżerskiego lub innej umowy nienazwanej).  Również w tym przypadku w umowie pomiędzy spółką a członkiem zarządu spółkę reprezentuje rada nadzorcza albo pełnomocnik. Zawarta pomiędzy stronami umowa będzie regulować wszelkie prawa i obowiązki stron zgodnie z zasadą swobody umów. Umowa powinna także określać czy czynności wykonywane przez członka zarządu świadczone są odpłatnie czy nieodpłatnie, a w tym pierwszym wypadku, określać  wysokość wynagrodzenia, jego składniki i zasady wypłaty. Zaznaczyć jednak należy, że w spółce akcyjnej wynagrodzenie członka zarządu ustala rada nadzorcza chyba że statut spółki stanowi inaczej. Strony umowy cywilnoprawnej mogą dowolnie uregulować w niej również zasady rozwiązania stosunku prawnego. Należy jednak zwrócić uwagę, że zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego umowa zlecenia oraz  umowy o świadczenie usług mogą zostać wypowiedziane w każdym czasie (art. 746 kc).

Jeżeli członka zarządu poza uchwałą o powołaniu  go do zarządu łączy ze spółką umowa cywilnoprawna podlega on ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnym. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt. 4 usus osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu,  rentowemu i wypadkowemu (art. 12 ust. 1 usus, co do ubezpieczenia zdrowotnego art. 66 ust. 1 pkt. e) ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych). Zgodnie natomiast z art. 11 ust. 2 usus osoby te podlegają dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tych ubezpieczonych stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż kwota minimalnego wynagrodzenia.

W przypadku zawarcia z członkiem zarządu umowy zlecenia uzyskane przez niego z tego tytułu wynagrodzenie będzie traktowane jako przychód z działalności wykonywanej osobiście, określony w art. 13 ust. 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zawarcie z członkiem zarządu kontraktu menadżerskiego i uzyskiwane z tego tytułu wynagrodzenie będzie traktowane jako przychód z działalności wykonywanej osobiście, określony w a art. 13 ust. 9 ww. ustawy. Zgodnie z treścią tego przepisu do źródła tego zalicza się przychody uzyskane na podstawie umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich lub umów o podobnym charakterze. Zasady odprowadzania zaliczek na podatek reguluje cytowany już art. 41 ust. 1 ww. ustawy.

Podsumowując powyższe rozważania wskazać należy, że samo powołanie do pełnienia funkcji członka zarządu przez właściwy organ spółki nie powoduje automatycznie powstania stosunku pracy, czy stosunku zlecenia na pełnienie tych funkcji; można pozostawać we wskazanym stosunku organizacyjnym ze spółką bez pozostawania z nią w stosunku pracy czy zlecenia. Stosunek organizacyjny powstaje w wyniku powołania przez właściwy organ spółki do pełnienia funkcji członka zarządu, natomiast dla powstania stosunku pracy czy zlecenia  niezbędna jest dodatkowa czynność prawna w postaci zawarcia umowy o pracę/umowy zlecenia. Nie zachodzi też automatyzm w drugą stronę, tj. odwołanie z pełnienia funkcji członka zarządu nie powoduje automatycznie ustania stosunku pracy (zlecenia). Odwołanie ze stanowiska członka zarządu może stanowić podstawę do rozwiązania stosunku pracy czy stosunku zlecenia. Należy więc pamiętać, że jeżeli osobie odwołanej ze stanowiska członka zarządu nie wypowiedziano umowy o pracę (zlecenia), pozostaje ona w dalszym ciągu ze spółką w stosunku pracy czy zlecenia (wyrok SN z dnia 15.03.2006 r., II PK 167/05).